Pa para lumë, pa luks, pa koncerte që i paraprijnë tubimeve, pa artistë që performojnë muzikë tallava nëpër tribuna politike (edhe pse kanë artisët më të ndjekur nga të rinjtë), por me tubime politike të ngjashme për nga serioziteti me vendet e botës demokratike, Kosova po ndrin si rast shprese në rajon.
Në rajonin tonë u bë kohë që zgjedhjet kanë humbur rëndësinë. Atë që Tocqueville njëherë e një kohë e përkufizonte si “efekti surprizë” i tyre, për shkak të gjendjes së ethshme në të cilën përfshihet shoqëria në një proces zgjedhor dhe faktit se rezultatin e zgjedhjeve nuk mund ta parashikosh paraprakisht, e as ta ndryshosh më pas. Kosova, përmes shembullit, po dëshmon se përbën përjashtim nga vendet e rajonit, duke hyrë në rrugën e pakthyeshme të konsolidimit demokratik të saj.
Le t’i marrim me radhë:
I.
Fushata zgjedhore e partive politike dhe kandidatëve sikundër administrimi i procesit në Kosovë është shumë më pak i kushtueshëm se në Shqipëri. Sistemi zgjedhor proporcional kombëtar, shoqëruar me administrimin e procesit në mënyrë transparente dhe shpallja e rezultateve në mesnatë rrisin besimin në proces, dhe kontrastojnë dukshëm me sistemin tonë zgjedhor të fragmentuar në qarqe dhe me deputetë të zgjedhur përmes dy kategorive.
Mësimi numër 1: Pa besimin e ndërsjellë në sistemin zgjedhor është e pamundur realizimi i një procesi të drejtë zgjedhor.
Po aq i rëndësishëm është mësimi se pa kontroll të vërtetë mbi paranë e shpenzuar nga kandidatët dhe partitë politike nuk mund të ketë garë të barabartë.
Paratë që hedhim për ‘përmirësimin e teknologjisë në procesin zgjedhor’ janë një makiazh që nuk e rigjenerojnë dot lëkurën e fishkur të sitemit aktual. Ato nuk zëvendësojnë mungesën e besimit të ndërsjellë politik në sistemin zgjedhor.
II.
Kriza e tejgjatur me konstituimin e institicioneve të reja u zgjidh përmes rrugëve politike dhe kërkimit të legjitimitetit demokratik, dhe jo rishkrimit të njëanshëm të rregullave të lojës demokratike. Pushteti nuk tentoi joshjen e deputetëve nga radhët e partive opozitare për të krijuar koalicionin e nevojshëm qeverisës. Pushteti nuk iu imponua opozitës me kandiatë të importuar prej saj për asnjë prej institucioneve që burojnë prej Kuvendit. Pushteti nuk synoi për asnjë çast barazimin e politikës me tregun e gjësë së gjallë.
Mësimi numër 2: Demokracitë funksionojnë më mirë dhe mbijetojnë më gjatë aty ku Kushtetuta dhe ligji përforcohen nga norma demokratike të pashkruara. Dy norma themelore të pashkruara ruajnë kontrollin dhe balancat në jetën politike dhe institucionale: (i) toleranca e ndërsjellë, ose mirëkuptimi që partitë konkurruese e pranojnë njëra-tjetrën si rivalë legjitimë; (ii) ideja që politikanët duhet të ushtrojnë përmbajtje në ushtrimin e funksioneve ekzekutive për të mos lejuar njehësimin e shtetit me pushtetin.
III.
Albin Kurti dhe LVV shpallën fitoren duke shprehur gadishmërine e tyre për të bashkëpunuar me opozitën për sfidat që e presin Kosovën, kryesisht për miratimin e marrëveshjeve ndërkombëtare që kërkojnë shumicë të cilësuar dhe zgjedhjen e presidentit. Lumir Abdixhiku e LDK pranuan humbjen duke u përkulur para vullnetit popullor. Nuk u raportuan akuza për përdorimin e shtetit, oligarkisë, medias dhe krimit të organizuar në procesin zgjedhor dhe jetën politike. Gjerësisht pranohet se shumica e studiove televizive dhe oligarkia ishin haptazi kundër Albin Kurtit dhe LVV.
Mësimi numër 3: Sistemi zgjedhor është veç njëri prej elementëve të tërësisë së normave që garantojnë jetën demokratike. Në rast se Kosova e arrin një standard të tillë, nuk ka asnjë justifikim më për Shqipërinë. Aq më tepër tani që jemi në tryezën e bisedimeve për anëtarësim në BE dhe synojmë të jemi pjesë e BE-së brenda vitit 2030.
Për të mbyllur kapitullin e palavdishëm me organizimin e jetës demokratike në Shqipëri na ndihmon raporti i OSBE-ODIHR për zgjedhjet e fundit parlamentare. Do të ishte gabim i pafalshëm nëse raportin nuk e trajtojmë në mënyrë shterruese, por si raportin e radhës. Pasi aty vizatohet qartë harta e ndikimit të krimit të organizuar, përdorimit të aseteve shtetërore, administratës publike dhe medias kombëtare me statusin e ‘investitorit strategjik’ në zgjedhje dhe jetën politike.
Pa trajtimin me përparësi e vendosmëri të një reforme të vërtetë politike që ka lidhje me funksionimin e të gjitha hallkave të shtetit të së drejtës, do të jetë i pamundur kapërcimi që na duhet të bëjmë për t’u bashkuar me familjen e Europës së bashkuar.
Për të jetësuar këtë reformë politke, na duhet të të kujtojmë përkufizimin fisnik të shpresës nga Vaclav Havel. Shpresa, thoshte ai, është ‘një orientim i shpirtit, një orientim i zemrës’. Është ‘një aftësi për të punuar për diçka sepse është e mirë, jo vetëm sepse ka një shans për të pasur sukses. Nuk është bindja se diçka do të dalë mirë, por siguria se diçka ka kuptim, pavarësisht se si rezulton’.
Me Kosovën si shembull në këtë drejtim, dhe me dritaren e hapur të anëtarësimit në BE, tani ekziston një motiv më shumë edhe për ne për të ushqyer shpresën dhe jetën demokratike në vend.
