Duke udhëtuar me shpejtësi përgjatë Rrugës Fabriko me një ambulancë drejt shkollës Lietavos, Martyna Veronika Noreikaite ndihej e papërgatitur.
Ishte një mëngjes me diell i së martës në mesin e majit kur Noreikaite u njoftua në radio për një shpërthim në Jonava, një qytet me 30,000 banorë në Lituaninë qendrore.
Gjatë tre viteve të saj si ndihmëse mjeke, thirrjet e saj, në një ditë normale, përfshinin tension të lartë të gjakut ose dhimbje gjoksi. Ky ishte rasti i parë me viktima masive për Noreikaiten.
Ndërsa iu afruan shkollës, me sirenat që nuk pushonin, ndërtesa ishte e mbuluar nga tymi.
“Njerëzit vraponin përreth, të shtrirë përtokë, duke bërtitur”, tha Noreikaite, duke kujtuar kaosin. Policia, zjarrfikësit dhe personeli ushtarak ishin në vendngjarje.
Noreikaite dhe kolegia e saj ishin ndihmësmjekët e parë që mbërritën. “Kur sheh çfarë ndodhi, panikun e britmat, nuk di çfarë të bësh ose ku të shkosh. Harron gjithçka. E humb ekuilibrin”, shprehet ajo.
Risia e një katastrofe të tillë në një shtet paqësor evropian ishte pikërisht arsyeja pse autoritetet lituaneze kishin organizuar stërvitjet ushtarake dy-ditore “Ujku i Hekurt”.
Qëllimi ishte të përgatitej ushtria, policia, zjarrfikësit, spitalet dhe ndihmës mjekët për të vepruar në rrethana të jashtëzakonshme, ndërsa Lituania përgatitet për skenarin më të keq: një sulm ndaj krahut lindor të NATO-s. Që nga pushtimi në shkallë të plotë i Ukrainës nga Rusia, kërcënimi i konfliktit ushtarak është bërë i madh.
“Kur media raportoi se lufta kishte filluar në Ukrainë, ishte tmerruese”, tha Noreikaite.
Tani ajo ndihet më e qetë dhe përqendrohet në trajnim dhe zotërimin e protokolleve të triazhit. Ushtrimet, si ajo në Jonava, ndihmojnë. Në fakt, ajo beson se ato “duhet të ndodhin më shpesh”.
Lituania nuk është përjashtim: Të gjitha vendet e NATO-s në kufirin lindor po rishikojnë protokollet e reagimit ndaj krizave për institucionet e kujdesit shëndetësor, po organizojnë ushtrime stërvitore, po investojnë në helmeta dhe jelekë balistikë dhe po zhvendosin sallat e operacionit nën tokë. Që nga konflikti në Ukrainë, është shkatërruar iluzioni se Evropa është e sigurtë nga lufta.
“Nuk është çështje nëse Rusia do të sulmojë”, tha Ragnar Vaiknemets, zëvendësdrejtor i përgjithshëm i Bordit të Shëndetit të Estonisë, i cili mbikëqyr përgatitjen për krizat nga pandemitë deri te lufta. Sipas tij, çështja është se kur do të ndodh kur do të ndodhë.
Më parë nën pushtimin sovjetik, vendet në kufirin lindor të Evropës e dinë shumë mirë se sa shpejt mund të mbërrijnë trupat.
“Kemi fqinjë të këqij këtu: Rusinë dhe Bjellorusinë”, tha Daniel Naumovas, zëvendësministri i shëndetësisë i Lituanisë, në një aktivitet në shkurt. Vendi i tij lidh NATO-n me vendet baltike nëpërmjet Hendekut Suwałki, një korridor i ngushtë dhe i prekshëm që shihet si një nga objektivat më të mundshëm të një sulmi të ardhshëm rus.
Ndërsa të gjitha vendet e BE-së janë “në të njëjtën barkë”, disa janë në ballë “ku uji është i ftohtë”, tha Naumovas. Për vendet në lindje të NATO-s, gatishmëria për luftë nuk është opsionale, është urgjente.
“Pak vende të BE-së janë vende në vijën e parë”, tha Katarzyna Kacperczyk, nënsekretare shteti në ministrinë e shëndetësisë të Polonisë.
Polonia e ka ngritur çështjen e sigurisë shëndetësore gjatë kohërave të konfliktit gjatë gjithë presidencës së saj të rradhës së Këshillit të BE-së, ku siguria e Evropës ka qenë tema qendrore.
“Ne nuk mund të përgatisim një plan emergjence ose strategjik për sektorin ushtarak, sektorin ekonomik ose sektorin e energjisë dhe të përjashtojmë sektorin e shëndetësisë”, tha Kacperczyk.
Spitalet nën zjarr
Pushtimi i Ukrainës nga Rusia ka treguar se konfliktet moderne nuk kursejnë më shërbimet shëndetësore ose civilët që ato u shërbejnë. Vendet e Evropës Lindore po e vënë re këtë.
I vendosur vetëm 50 kilometra nga kufiri i jashtëm i BE-së me Bjellorusinë, Spitali Universitar i Vilniusit, Klinikat Santaros, po zhvillon infrastrukturë nëntokësore, strehimore, vende uljeje helikopterësh dhe sisteme autonome që do ta lejonin atë të funksiononte edhe nëse furnizimi me energji elektrike ose ujë do të ndërpritej.
Në Estoni, përveç veshjeve të blinduara për ekipet e ambulancës, do të shpërndahen telefona satelitorë për të mirëmbajtur komunikimet nëse rrjetet tradicionale dështojnë. Madje ka plane për të gjeneruar një rrjet interneti të pavarur nëse është e nevojshme.
Gjeneratorë elektrikë po instalohen në të gjithë sistemin e kujdesit shëndetësor, pas përvojës së Ukrainës me sulmet ruse që ndërprenë rregullisht energjinë elektrike për civilët.
“Ne e dimë me siguri se Rusia synon infrastrukturën civile dhe strukturat e energjisë dhe kjo do të thotë se nuk mund të kesh situata të tilla ku spitali nuk funksionon për shkak të disa problemeve me termocentralin”, tha Vaiknemets.
Shumë spitale në Evropën Lindore, relike të epokës sovjetike, janë veçanërisht të prekshme. “Kemi ndërtesa të larta, kemi ndërtesa të mëdha. Ato janë në një kompleks, në një zonë”, tha Vaiknemets.
Spitalet tani po shqyrtojnë mënyrat se si t’i ripërdorin bodrumet për t’i shndërruar në salla operacioni në rast nevoje.
Estonia po siguron njësi mjekësore të lëvizshme, objekte trajtimi të përkohshme që mund të vendosen në raste urgjence, të cilat duhet të ndihmojnë në adresimin e kapacitetit aktualisht të kufizuar të kujdesit kritik në Evropë.
Ndërsa vendet evropiane kanë mesatarisht 11.5 shtretër të kujdesit intensiv për 100,000 banorë , “nevojat në kohë lufte mund të kërkojnë 3 deri në 5 herë më shumë se ky kapacitet”, tha Bjørn Guldvog, këshilltar special në Drejtorinë Norvegjeze të Shëndetësisë, në një aktivitet për sigurinë shëndetësore në prill. Mbajtja e një vëllimi të lartë operacionesh për javë ose muaj do të ishte gjithashtu sfiduese. “shumica e institucioneve mund të përballojnë ndoshta 120-150 përqind të vëllimit normal kirurgjikal për 24 deri në 48 orë”, tha ai.
Furnizimet me gjak dhe oksigjen do të bëheshin gjithashtu kritike.
Stoqet dhe zinxhirët e furnizimit
Edhe spitalet më të përgatitura nuk mund të funksionojnë pa ilaçe, furnizime dhe pajisje, dhe vendet baltike po grumbullojnë rezerva në përgatitje për viktima masive. Estonia, për shembull, ka ndarë 25 milionë euro për furnizime për emergjenca masive, duke përfshirë pajisje ortopedike, kapëse për qafë dhe komplete për trauma, duke qenë “investimi i vetëm i madh që është bërë”, tha Ministrja e Shëndetësisë Riina Sikkut në një aktivitet në shkurt.
Stoqet do të siguronin që spitalet të mund të funksionojnë derisa furnizimet nga aleatët të mbërrijnë tek ato, tha Vaiknemets, duke shtuar se NATO është thelbësore për sigurimin e rrugëve të furnizimit.
Në Letoni, që nga Covid-19, institucionet e kujdesit shëndetësor janë detyruar të mbajnë një furnizim tremujor me ilaçe. “Nuk e kam menduar kurrë se do të thoja faleminderit Covid-it, por falë Covid-it gjetëm burime financiare”, tha Agnese Vaļuliene, sekretare shteti në ministrinë e shëndetësisë.
Por vendet baltike janë shumë afër vijave të frontit për të mbajtur të sigurta furnizimet e emergjencës, tha Jos Joosten, një këshilltar mjekësor në Shërbimin Evropian të Veprimit të Jashtëm, trupin diplomatik të BE-së. Si rezultat, vendet e tjera të BE-së duhet të “identifikojnë gjërat që janë të pakta, që janë shumë të vështira për t’u organizuar, veçanërisht për kombet e vogla”, tha Joosten.
Mungesa e fuqisë punëtore është një sfidë themelore për vendet baltike, ku personeli shëndetësor i përditshëm është tashmë i pakët. Estonia, me një popullsi prej 1.3 milion banorësh, ka gati gjysmën e fuqisë punëtore të kujdesit shëndetësor për frymë të Gjermanisë.
Si rezultat, pacientët “nga vijat e para” nuk mund të presin të njëjtin kujdes që do të merrnin në kohë paqeje, tha Vaiknemets, i cili është “parimi kryesor dhe themelor i planifikimit tonë të masave për krizat”.
Por ka një problem tjetër: Jo të gjithë janë të përgatitur të qëndrojnë.
Kur Rusia pushtoi Ukrainën, Noreikaite, si të gjithë ndihmës mjekët, iu desh të nënshkruante një deklaratë ku thuhej se nëse shpërthente lufta në Lituani, ajo do të qëndronte dhe do të punonte.
Një anketë lituaneze zbuloi se mbi 1/4 e punonjësve të shëndetësisë ka të ngjarë të iknin gjatë luftës, ndërsa më pak se 40 përqind do të qëndronin dhe një e treta nuk ishin të sigurt.
Estonia parashikon modele të ngjashme. “ka patriotë, ata që ndërhyjnë së pari, njerëzit që ne e dimë pa diskutim se do të qëndrojnë”, tha Vaiknemets.
Ndërsa ai është i bindur se shumica e mjekëve dhe infermierëve do të mbeten, autoritetet e Estonisë po punojnë për të lehtësuar shqetësimet, veçanërisht në lidhje me sigurinë e familjes. “Është shumë njerëzore: Nëse nuk ndihem i sigurt, nëse nuk kam besim se familja ime është e sigurt, nuk do ta bëj”, tha Vaiknemets.
Në Letoni, pulmologu Rūdolfs Vilde tha se disa mjekë me të cilët foli po merrnin në konsideratë ikjen nëse shpërthen lufta, veçanërisht prindërit që “nuk e shohin se si do të ishte e përshtatshme për ta t’i braktisnin fëmijët diku dhe të ishin në spital në kohë krize ushtarake”, tha ai.
Spitali i tij në Riga ka filluar gjithashtu seanca trajnimi për luftë, tha Vilde. Spitale dhe vende të tjera kanë filluar gjithashtu të shtojnë stërvitjet e gatishmërisë për luftë.
Estonia po përforcon trajnimin e saj në të gjithë sistemin. Spitalet, ekipet e ambulancave dhe punonjësit e shëndetësisë udhëzohen se si të kalojnë në “modalitetin e krizës”, në të cilin ata duhet të merren me flukse të mëdha pacientësh dhe të trajtojnë lëndimet e kohës së luftës, duke përfshirë plagët nga shpërthimet, traumat nga armët e zjarrit, djegiet, amputimet dhe lëndimet e shtyllës kurrizore ose të kokës – që janë të rralla në mjediset civile.
Në Spitalin Universitar të Vilniusit në Lituani, “janë kryer stërvitje evakuimi dhe ushtrime gatishmërie për pritjen e një numri të madh viktimash për stafin e spitalit” së bashku me Forcat e Armatosura Lituaneze dhe Unionin e Pushkatarëve, tha shefi i spitalit Tomas Jovaiša.
Vaiva Jankienë, infermiere dhe koordinatore në Qendrën Mjekësore Blu/Yellow, e cila ofron kujdes mjekësor për civilët pranë vijës së frontit të Ukrainës me Rusinë, ka ofruar vullnetarizëm mbi 20 herë në Ukrainë që nga prilli i vitit 2022, përfshirë edhe në qytetin e goditur nga mizoritë e Buchas menjëherë pas çlirimit të tij. Ajo tha se mënyra më e mirë për të përgatitur specialistë të kujdesit shëndetësor është duke ofruar vullnetarizëm në Ukrainë.
Ajo e përshkroi shkallën e lëndimeve dhe sëmundjeve në Ukrainë si “të vështirë për t’u kuptuar”, shumë plagë janë të ndryshme nga çdo gjë që është parë më parë, për shkak të taktikave të reja të kohës së luftës.
Ndërsa një mjek traume në Lituani mund të kryejë një amputim në vit, në Ukrainë, reparte të tëra spitalore janë të mbushura me pacientë që vuajnë nga amputime të një, dy, tre ose edhe katër gjymtyrëve – plus një sërë lëndimesh të tjera të rënda. “Ne kemi shumë pak përvojë në trajtimin e traumave të tilla komplekse dhe të shumëfishta”, tha ajo.
Për shkak të përdorimit të armatimeve të përparuara në Ukrainë, duke përfshirë raketat me rreze të gjatë veprimi dhe dronët ushtarakë, vija e frontit nuk është më një kufi i fiksuar. Sulmet tani mund të arrijnë objektiva qindra kilometra larg, duke rrezikuar spitalet dhe infrastrukturën civile larg zonave të luftimit dhe duke i bërë planet e evakuimit thelbësore.
Si rezultat, vendet më larg vijave të frontit duhet të përgatiten për të pritur pacientë dhe refugjatë, tha Joosten, duke paralajmëruar se solidariteti i BE-së do të vihet në provë. “Nëse Lituania pushtohet, kush është përgjegjës për lituanezët, sepse nuk ka më Lituani? Por Bashkimi Evropian është ende atje”, tha ai.
Joosten u kërkoi institucioneve të BE-së të krijojnë fonde për të trajtuar viktimat civile dhe ushtarake, si dhe popullatat e zhvendosura.
Ai shtoi se viktimat mund të jenë dukshëm më të larta se në Ukrainë.
“Ata 4,000 pacientë që i larguam nga Ukraina, nuk janë asgjë, 4,000 në 3 vjet. Le të flasim për 4,000 në dy javë, dhe pastaj përsëri dy javët e ardhshme, dhe dy javët e ardhshme… numrat janë kaq të ndryshëm kur fillon lufta e vërtetë”, tha ai.
Askush nuk e di se kur, ose nëse do të vijë lufta. Por, siç e tha Vaiknemets: “kriza nuk bërtet kurrë kur është duke ardhur.”
Kjo është arsyeja pse polakët dhe vendet baltike “duhet të përgatiten për më të keqen”, tha Vaļuliene.
