Izraeli ka ndërmarrë një valë sulmesh ajrore në territorin iranian, duke shënjestruar dhjetëra objektiva, përfshirë kompleksin bërthamor të Natanz dhe eliminimin e disa komandantëve të lartë ushtarakë dhe shkencëtarëve bërthamorë në Teheran.
Pas sulmeve të së enjtes mbrëma, Ministri i Jashtëm i Iranit e cilësoi ndërhyrjen izraelite si “të papërgjegjshme”, duke e dënuar ashpër sulmin ndaj “objekteve paqësore bërthamore” të vendit. Teherani është kundërpërgjigjur me sulme ajrore ndaj Izraelit.
Abbas Araghchi deklaroi se kompleksi në Natanz funksionon nën mbikëqyrjen e Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA), dhe se sulmi mund të kishte shkaktuar një “katastrofë radiologjike”.
Nga ana tjetër, kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu e justifikoi operacionin si të domosdoshëm për të “penguar kërcënimin iranian ndaj vetë ekzistencës së Izraelit”, duke thënë se Irani mund të prodhojë një armë bërthamore “brenda disa muajve apo brenda një viti”.
Izraeli besohet gjerësisht se posedon armë bërthamore, edhe pse nuk e pranon dhe as e mohon zyrtarisht.
A ka prova se Irani po punon për një bombë bërthamore?
Sipas ushtrisë izraelite, janë siguruar të dhëna inteligjente që tregojnë për “përparim konkret” në përpjekjet e regjimit iranian për të ndërtuar përbërës të armëve bërthamore, përfshirë një bërthamë metalike uraniumi dhe një pajisje për të ndezur shpërthimin bërthamor.
Por Kelsey Davenport, drejtuese e politikave për mospërhapjen në Shoqatën për Kontrollin e Armëve në SHBA, deklaroi se kryeministri izraelit nuk paraqiti “asnjë provë bindëse apo të qartë që Irani ndodhet në prag të armatosjes bërthamore”.
Sipas saj, Irani ndodhet prej muajsh “në nivelin zero të shkëputjes” – domethënë është pranë prodhimit të materialit për një bombë, por nuk ka ndërmarrë ende hapat për të ndërtuar armën.
Në mars, drejtoresha e Inteligjencës Kombëtare të SHBA-së, Tulsi Gabbard, i tha Kongresit se rezervat e uraniumit të pasuruar të Iranit janë në nivelet më të larta ndonjëherë për një shtet që nuk zotëron armë bërthamore. Megjithatë, ajo konfirmoi se komuniteti i inteligjencës “vazhdon të besojë se Irani nuk po ndërton një armë bërthamore dhe se lideri suprem, Ayatollah Ali Khamenei, nuk ka autorizuar rifillimin e programit të pezulluar që prej vitit 2003”.
Davenport shtoi gjithashtu se nëse qëllimi i Izraelit ishte realisht ndalimi i përhapjes bërthamore, atëherë Izraeli do ta kishte ndarë këtë informacion me SHBA-në dhe do të kishte goditur të gjitha objektet kryesore bërthamore të Iranit në mënyrë të koordinuar.
Javën e kaluar, IAEA raportoi se Irani ka akumuluar sasi uraniumi të pasuruar deri në 60% – një hap teknik larg nivelit të armatimit (90%) – mjaftueshëm teorikisht për të prodhuar deri në nëntë bomba bërthamore. Agjencia e konsideroi këtë një “çështje shqetësimi serioz”, për shkak të rrezikut të përhapjes.
IAEA gjithashtu theksoi se nuk mund të konfirmojë nëse programi bërthamor i Iranit është ekskluzivisht paqësor, pasi Irani nuk ka bashkëpunuar me hetimin për grimcat e uraniumit të gjetura në tre objekte të padeklaruara.
Dëmet nga sulmet izraelite ndaj infrastrukturës bërthamore të Iranit
Ushtria izraelite deklaroi të premten se sulmet e para ajrore dëmtuan sallën nëntokësore të centrifugave në Natanz dhe infrastrukturën jetike që lejon funksionimin e saj.
Drejtori i IAEA-së, Rafael Grossi, i raportoi Këshillit të Sigurimit të OKB-së se uzina sipërfaqësore për pasurimin pilot të karburantit (PFEP) dhe infrastruktura elektrike në Natanz janë shkatërruar. Edhe pse nuk ka prova për një goditje të drejtpërdrejtë ndaj sallës nëntokësore, ndërprerja e energjisë mund të ketë dëmtuar centrifugat që ndodhen aty.
Instituti Amerikan për Shkencë dhe Siguri Ndërkombëtare theksoi se shkatërrimi i PFEP është veçanërisht domethënës, pasi ajo ishte e vetmja njësi që prodhonte uranium të pasuruar në nivelin 60% dhe që shërbente për zhvillimin e centrifugave të përparuara.
Sipas Kelsey Davenport, këto sulme do të zgjatin “kohën e shkëputjes” së Iranit – domethënë sa kohë i duhet për të ndërtuar një bombë – por është ende herët për të vlerësuar plotësisht ndikimin. “Nuk do të kemi një pamje të qartë për ritmin e rifillimit të operacioneve, apo nëse Irani ka zhvendosur materiale, deri sa IAEA të lejohet të inspektojë vendin,” përfundoi ajo.
