- Shkruan Fahri Xharra
Dueli midis Shaban Polluzhës dhe Petar Brajoviqit (shkurt 1945)
Konteksti historik
Pas kapitullimit të Gjermanisë në Ballkan (vjeshtë 1944), forcat partizane jugosllave hynë në Kosovë me qëllim për ta integruar atë në Federatën e re Jugosllave.
Në nëntor 1944 u formua Brigada e Kosovës, me komandant Shaban Polluzhën, për të luftuar kundër forcave gjermane dhe për të mbrojtur popullsinë shqiptare.
Në janar 1945, Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë Popullore të Jugosllavisë i urdhëroi brigadat kosovare që të niseshin drejt frontit të Kroacisë për të luftuar kundër ushtrisë gjermane.
Shaban Polluzha refuzoi urdhrin, duke e konsideruar atë si një mashtrim për ta larguar popullin shqiptar nga trojet e veta dhe për ta lënë Kosovën nën kontrollin serb e malazez. Ai deklaroi publikisht se “brigada nuk do të lëvizë pa u siguruar jeta e popullit në Drenicë”.
Ky refuzim u shpall kryengritje nga komanda jugosllave.
Ofensiva kundër Drenicës
Në fillim të shkurtit 1945, komandanti Petar D. Brajović, i Brigadës së 46-të serbo-malazeze, mori urdhrin e Titos dhe Shtabit të Serbisë për të shtypur rezistencën shqiptare në Drenicë.
Forcat e tij ishin të përbëra kryesisht nga brigadat e Malit të Zi, të Rashkës dhe të Kurshumlisë, të përforcuara me njësi të policisë ushtarake dhe artilerie.
Sipas raportit të Brajoviqit, datë 22 shkurt 1945, dërguar Shtabit të Serbisë, “forcat e Shaban Polluzhës janë të rrethuara në trekëndëshin Rezallë – Qirez – Likoshan”. Ai e quan Polluzhën “reaksionar i vendosur, i cili ka refuzuar çdo marrëveshje politike”.
Dueli i komandantëve
Në ditët e fundit të betejës, më 21–22 shkurt 1945, trupat e Polluzhës u rrethuan nga njësitë e Brajoviqit.
Sipas disa dëshmive të luftëtarëve të mbijetuar (të mbledhura nga historianët Hakif Bajrami, Jahja Drançolli dhe Zekerija Cana), ndodhi një kontakt i drejtpërdrejtë mes dy komandantëve.
Në përpjekje për të biseduar ose për të fituar kohë, Polluzha dhe Brajoviqi dolën në vijën e parë të frontit, në afërsi të Likoshanit.
Biseda, sipas dëshmive gojore, zgjati pak minuta dhe përfundoi me përplasje armësh: njësitë e Brajoviqit hapën zjarr, ndërsa Polluzha tentoi të tërhiqej për të shpëtuar njerëzit e tij. Në këtë përleshje, Polluzha u plagos rëndë dhe u vra më pas nga njësitë jugosllave.
Në raportin e Komandës së 46-të, Petar Brajović shkruante:
“Shaban Polluzha është eliminuar gjatë luftimeve në Likoshan. Me këtë u shua bërthama e rebelimit reaksionar në Drenicë.”
Pasojat
Pas vrasjes së Shaban Polluzhës, forcat e tij u shpërndanë. U pushkatuan qindra luftëtarë dhe dhjetëra fshatra u dogjën.
Dokumentet jugosllave e quajtën ngjarjen “pacifikim të Kosovës”, ndërsa në kujtesën shqiptare ajo mbeti si “tradhtia e madhe ndaj Drenicës”.
Në vitet ’70, arkivat ushtarake të Beogradit (fondet “Vojnoistorijski Institut”) publikuan fragmente nga raportet e Brajoviqit, të cilat konfirmojnë se urdhri për asgjësimin e Polluzhës kishte ardhur drejt nga Tito, përmes Shtabit të Ushtrisë së Serbisë.
Burime kryesore
Arkivi Ushtarak i Beogradit (Vojnoistorijski Institut, fondi “Operacije na Kosovu”, 1945)
Hakif Bajrami, Shaban Polluzha dhe Lufta e Drenicës 1945, Prishtinë, 1991
Jahja Drançolli, Kryengritja e Drenicës dhe roli i Shaban Polluzhës, “Buletini i Institutit të Historisë”, Prishtinë, 2004
Zekerija Cana, Kryengritjet shqiptare 1941–1945, Tiranë, 1981
Raporti i Petar D. Brajoviqit, 22 shkurt 1945 (Arkivi i Serbisë, fondi 110)
