Në ditën e gjashtë të konfliktit, ka pasur më shumë sulme izraelite ndaj Iranit, ndërsa ky I fundit është kundërpërgjigjur duke lëshuar më shumë raketa drejt Izraelit. Shpërthime u dëgjuan në dhe përreth Teheranit në agimin e 18 qershorit.
Raportet thonë se sulmet ajrore izraelite goditën një strukturë kyçe të prodhimit të raketave dhe një akademi të lidhur me Trupat e Gardës Revolucionare.
Orë më parë, ushtria izraelite kishte lëshuar një urdhër evakuimi për njerëzit në Distriktin e Tetëmbëdhjetë të Teheranit, i cili përfshin ndërtesa ushtarake dhe lagje banimi.
Në Izrael, alarmet për sulme ajrore u dëgjuan dy herë gjatë natës, ndërsa Irani u përgjigj, duke thënë se kishte përdorur një raketë hipersonike, por nuk ka pasur raportime për viktima.
Shkalla e sulmeve iraniane është zvogëluar, një tregues i ndikimit të sulmeve ajrore izraelite mbi ushtrinë e Iranit.
Në një seri postimesh në mediat sociale, një prej të cilave në hebraisht, Udhëheqësi Suprem i Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, tha se Irani nuk do të bënte kurrë kompromis me Izraelin, duke shtuar se “beteja fillon”.
Historia mund të përsëritet
Mund të ndodhë përsëri: Një president amerikan “hyn” në një konflikt në Lindjen e Mesme, me qëllim parandalimin e zhvillimit të armëve bërthamore, duke paralajmëruar “tronditje dhe habi”.
Uashingtoni, dhe e gjithë bota, e sheh Donald Trumpin duke iu afruar gjithnjë e më shumë mundësisë për t’iu bindur thirrjeve izraelite dhe për të provuar t’i japë një goditje vendimtare programit bërthamor të Iranit, duke përdorur armë dhe mjete që vetëm forcat e armatosura amerikane i kanë dhe mund t’i përdorin.
Sipas analizës së CNN, retorika e Donald Trump ndryshoi në mënyrë drastike pas sukseseve të sulmit izraelit që neutralizoi udhëheqësit e lartë ushtarakë dhe shkencëtarët bërthamorë dhe degradoi seriozisht aftësinë e Iranit për t’u vetëmbrojtur.
CNN raportoi të martën se Trump po fillon të anojë nga ideja e përdorimit të mjeteve ushtarake amerikane për të goditur objektet bërthamore iraniane.
Si gjithmonë me Trumpin, duhet të pyesim veten nëse fjalët e tij të ashpra janë të vërteta. Ndoshta ai po përpiqet ta frikësojë Iranin që të kthehet në diplomaci dhe në “dorëzimin pa kushte” që kërkoi në mediat sociale.
Por kjo tani duket si një ëndërr e parealizuar.
“Për sa kohë që Presidenti Trump përpiqet të përfitojë nga agresioni izraelit kundër Iranit për të bindur udhëheqjen iraniane të dorëzohet, kjo thjesht nuk do të funksionojë”, tha Ali Vaez, drejtor i Projektit Irani në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, për emisionin “Connect the Ëorld” të CNN të martën me Becky Anderson. “Ajo që ata shohin në fund të kësaj pjerrësie të rrëshqitshme është në thelb kapitullim i plotë dhe shembje e regjimit.”
Çështja është se, në thelb, Trump është në prag të një rreziku të madh dhe të një mohimi të parimeve të tij politike: nëse ai përfshihet në luftë me Iranin, Trump do të injorojë një segment të zëshëm të lëvizjes së tij MAGA. Presidenti “Amerika e Para” do të bëhet lloji i ndërhyrësit që ai e përçmonte dhe e mohonte.
Megjithatë, ekziston një boshllëk në izolacionizmin e Trump. Ai gjithmonë ka këmbëngulur që Irani, duke pasur parasysh kërcënimet e tij për të eliminuar Izraelin dhe armiqësinë e tij të betuar ndaj SHBA-së, nuk do të lejohet kurrë të pajiset me një armë bërthamore.
Duke ecur në të njëjtat gjurmë
Trump po shqyrton nëse duhet të përdorë bomba të drejtuara nga Massive Ordnance Penetrator prej 30,000 kilogramësh për të shkatërruar centralin bërthamor të Iranit në Fordoë, i cili është varrosur nën disa qindra metra çimento në një mal.
Kjo do të bënte që edhe Presidenca Trump të hynte në aventurat e Uashingtonit në shekullin e 21-të, kur filloi luftërat dhe kaloi pjesën më të madhe të 20 viteve duke u përpjekur të dilte prej tyre.
“Kushdo që i inkurajon Shtetet e Bashkuara të hyjnë në një luftë me Iranin e ka harruar shumë shpejt shkatërrimin e luftërave në Irak dhe Afganistan”, tha senatori Chris Murphy për CNN.
Demokrati nga Connecticut kujtoi se këto konflikte “u bënë një moçal që përfundimisht çoi në vdekjen e mijëra amerikanëve dhe krijoi kryengritje të reja kundër interesave të SHBA-së dhe kundër aleatëve tanë në rajon”.
Shtetet e Bashkuara pushtuan Irakun në vitin 2003 dhe rrëzuan shpejt Sadam Huseinin. Por shteti irakian u shemb dhe shpërtheu një kryengritje që përfundimisht çoi në humbjen e SHBA-së. Stabiliteti i brishtë është rikthyer vetëm tani në Irak, më shumë se dy dekada më vonë.
Në Afganistan, pushtimi i Presidentit George Ë. Bush pas 11 shtatorit rrëzoi udhëheqësit talebanë që kishin strehuar al-Kaedën e Osama bin Ladenit. Por dy dekada të ndërtimit të dështuar të kombit çuan në një tërheqje poshtëruese të SHBA-së në vitin 2021, gjë që hodhi poshtë pretendimet e Presidentit të atëhershëm Joe Biden se ishte një guru i çështjeve të jashtme.
Presidenti Barack Obama pati fatkeqësinë e tij: ai u bind nga aleatët evropianë dhe disa nga ndihmësit e tij për të rrëzuar diktatorin libian Moammar Gadhafi për të mbrojtur civilët në vitin 2011. “Ne erdhëm, pamë, ai vdiq”, tha në një intervistë sekretarja e atëhershme e shtetit Hillary Clinton. Arroganca e SHBA-së për Libinë është zbehur prej kohësh. Por ajo mbetet e rrezikshme dhe e varfër.
Trump i di të gjitha këto.
Nuk është rastësi që prej kohësh ka qenë e qartë se balanca në favor të Donald Trump në takimet paraprake të Partisë Republikane u përmbys në vitin 2016, kur ai sulmoi ashpër kundërshtarin e tij Jeb Bush në një debat rreth luftërave të vëllait të tij:
“Lufta në Irak ishte një gabim i madh, i madh”, tha Trump.
Dhe ai nuk e ka harruar. Ai ia kujtoi botës këtë vetëm muajin e kaluar në një fjalim në Arabinë Saudite: “Të ashtuquajturit ndërtues kombesh shkatërruan shumë më tepër kombe sesa ndërtuan, dhe pushtuesit po ndërhynin në shoqëri komplekse që as nuk i kuptonin”, tha Trump.
Si mund të reagojë Irani?
Irani nuk është Libia, Iraku apo Afganistani. Historia nuk ka nevojë të përsëritet. Ndoshta këtë herë “skifterët” kanë të drejtë që një sulm shkatërrues dhe i kufizuar ushtarak amerikan mund të shkatërrojë programin bërthamor të Iranit dhe të largojë një kërcënim ekzistencial për Izraelin dhe një rrezik për sigurinë kombëtare për Shtetet e Bashkuara.
Por regjimi klerikal i Iranit pothuajse me siguri do të duhet të përgjigjet, qoftë edhe vetëm për të mbrojtur pushtetin e vet. Në varësi të aftësisë së tij ushtarake të mbetur pas sulmit izraelit, ai mund të sulmojë personelin dhe bazat amerikane në rajon. Trump do të duhet të përgjigjet në një cikël përshkallëzimi pa një qëllim të qartë përfundimtar.
Është e lehtë të krijosh skenarë të tmerrshëm. Irani mund ta mbyllë Ngushticën e Hormuzit për të penguar rrjedhën e naftës dhe për të shkaktuar një krizë globale energjetike. Ose mund të synojë fushat e naftës të rivalëve të tij rajonalë, siç është Arabia Saudite. Vetëm një komb mund të udhëheqë një përgjigje: Shtetet e Bashkuara, pasi do të tërhiqeshin më thellë në një luftë rajonale. Pastaj ekziston mundësia e sulmeve kibernetike masive iraniane që mund ta sjellin luftën në shtëpi.
Pak amerikanë do ta vajtojnë regjimin iranian nëse presioni i Izraelit për ndryshimin e regjimit ose inkurajimi i iranianëve për t’u revoltuar kundër Udhëheqësit Suprem, Ajatollah Ali Khamenei, funksionon.
Por forcat politike që ka të ngjarë të lirohen nga rënia e revolucionit islamik ose e xhevahirit të kurorës së regjimit, programit të tij bërthamor, mund të shkaktojnë trazira të mëdha.
Anarkia ose më keq mund të jetë rezultati nëse një komb prej 90 milionë banorësh, që përfshin vija ndarëse etnike dhe fetare midis persianëve, azerëve, kurdëve, bjellorusëve, turkmenëve, turqve dhe fiseve arabe, papritmas mbetet pa një udhëheqës.
Një shembje e një shteti të dështuar mund të dërgojë miliona refugjatë në Lindjen e Mesme dhe Evropë, ku migrimi tashmë po e tendos kohezionin shoqëror dhe po nxit ekstremizmin. Një boshllëk i papritur sigurie mund të çojë në luftëra civile ose në një marrje brutale të kontrollit nga ushtria ose elementë të Trupave të Gardës Revolucionare Islamike. Siria, Iraku, Afganistani dhe Libia e dinë se sa shpejt mund të shfaqen strehë të sigurta për terrorizmin. Trazirat mund të përhapen në të gjithë rajonin dhe të kërcënojnë kombe tashmë të paqëndrueshme si Pakistani.
Gjithashtu, ia vlen të pyesim se si qeveritë e SHBA-së dhe Izraelit do t’i sigurojnë rezervat e materialit bërthamor të ekspozuara nga bastisjet në uzinat atomike të Iranit, në mënyrë që ato të mos bien në duart e terroristëve ose shteteve rebele.
Historia, si e tashmja ashtu edhe e largëta, sfidon idenë se një përpjekje e përbashkët SHBA-Izrael do të ishte e shkurtër dhe përfundimtare: Izraeli ende nuk e ka eliminuar Hamasin pavarësisht muajve të bombardimeve në Gaza që kanë shkaktuar një bilanc të tmerrshëm viktimash në dhjetëra mijëra civilë palestinezë.
Irani ka të ngjarë të paraqesë një sfidë më të madhe. Dhe përpjekjet e SHBA-së për të formësuar Iranin duke përfshirë një grusht shteti të mbështetur nga CIA në vitin 1953, mbështetjen për Shahun shtypës Mohammed Reza Pahlavi që çoi në revolucionin islamik dhe mbështetjen e Uashingtonit për Huseinin në Luftën Iran-Irak në vitet 1980, pothuajse gjithmonë i përkeqësuan gjërat.
Faktorët që mund ta shtyjnë Trumpin drejt një sulmi
Me sa duket, Trump ka hequr dorë nga ngurrimi i tij i mëparshëm ndaj luftërave të huaja. Nëse ai jep dritën jeshile për një sulm të SHBA-së ndaj objekteve bërthamore të Iranit, ai mund të arrijë në një pikë ku çdo president mund të kishte arritur. Të gjithë paraardhësit e tij të fundit paralajmëruan se Iranit nuk do t’i lejohej kurrë të kishte bombën, megjithëse Trump mund të akuzohet se dështoi diplomatikisht për ta parandaluar këtë gjatë kohës së tij.
Por nëse paralajmërimet e Izraelit se Teherani po nxiton drejt një arme bërthamore do të ishin të sakta, asnjë president amerikan nuk mund të qëndronte duarkryq dhe të rrezikonte një Holokaust të dytë, veçanërisht ai që në mandatin e tij të parë shkatërroi një marrëveshje bërthamore që Irani e respektoi.
Ndoshta nuk është rastësi që mënyra e të menduarit e Trump ka evoluar duke pasur parasysh suksesin e dukshëm të operacioneve të hershme izraelite. Ai zbuloi të martën se “ne” tani kemi “kontroll të plotë dhe total të qiellit mbi Iranin”. Një mjedis potencialisht me rrezik të ulët për bombarduesit amerikanë mund ta tundonte një president që idolizon gjeneralin George Patton. Ai mund të ndiejë një fitore të shpejtë në politikën e jashtme për të kompensuar dështimet e tij për të qenë paqebërësi që premtoi. Dhe ai do të donte të mburret se ai, dhe jo Bush, Obama apo Biden, e eliminoi kërcënimin nga Irani.
Megjithatë, ai është një udhëheqës lufte problematik, duke bërë pak për të përgatitur vendin për një aventurë të re të mundshme në një rajon të njollosur nga gjaku amerikan dhe thesari i humbur. Dhe strategjia e Trump për të qeverisur si një njeri i fortë përçarës mund ta privojë atë nga besimi publik dypartiak që të gjithë presidentët udhëheqës lufte kanë nevojë për të pasur sukses.
Papritmas, një njeri që krenohej shumë me faktin që nuk fillonte kurrë luftëra të reja, ka përfunduar në një pozicion “të njohur”: ai është një president që debaton nëse duhet t’i dërgojë amerikanët në një konflikt të ri në Lindjen e Mesme, bazuar në informacione inteligjence ndoshta të dyshimta rreth armëve të shkatërrimit në masë.
Çfarë po përpiqet Izraeli të arrijë?
Që kur Izraeli nisi sulmet e tij ndaj Iranit të premten, një pyetje kyçe ka mbetur pa përgjigje: cili është qëllimi i tij përfundimtar?
Zyrtarët ushtarakë izraelitë thonë se ky ishte një sulm parandalues, për të dëmtuar programin bërthamor të Iranit, pasi Irani po arrinte “pikën pa kthim”.
Ata nuk kanë dhënë asnjë provë për këtë. Në fakt, vlerësimet e fundit të bashkësisë ndërkombëtare, përfshirë edhe ato të SHBA-së, kanë treguar se Irani nuk kishte marrë një vendim për ta armatosur programin e tij bërthamor, diçka që e kishte braktisur në vitin 2003.
Irani, anëtar i Traktatit të Mospërhapjes (NPT), thotë se ka të drejtë për një program bërthamor paqësor dhe ka mohuar vazhdimisht se po kërkon armë bërthamore.
Izraeli, i cili nuk është anëtar i NPT-së dhe besohet gjerësisht se ka armë bërthamore, e ka hedhur gjithmonë poshtë këtë.
Në prag të fushatës së Izraelit, mbikëqyrësi global bërthamor, Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë Atomike (IAEA), deklaroi se Irani kishte shkelur detyrimet e tij për mospërhapje për herë të parë në dy dekada.
Agjencia tha gjithashtu se Irani kishte uranium të pasuruar në pastërti 60%, afër gradës së armëve, për të prodhuar potencialisht nëntë bomba bërthamore.
Izraeli ka sulmuar objektet kryesore bërthamore iraniane, duke përfshirë ato në Natanz dhe Isfahan, si dhe infrastrukturën ushtarake dhe energjetike, ndërtesat qeveritare dhe zonat e banimit.
Por nuk e ka goditur Fordon, ku ndodhet një strukturë e madhe, e varrosur nën male. Izraelitët nuk e kanë llojin e bombës së nevojshme për të kryer këtë sulm, por SHBA-të e kanë.
Irani thotë se kjo është një luftë agresioni dhe se ka të drejtë të mbrohet.
Rreziku se Irani mund të sulmojë i pari SHBA-në
Një ish-ambasador izraelit në SHBA thotë se ka frikë se Irani do ta detyrojë Uashingtonin të përfshihet në luftë, duke sulmuar një anije ose bazë amerikane.
Michael Oren thotë se ka disa në Shtëpinë e Bardhë që nuk duan ta shohin SHBA-në të hyjë në një luftë tjetër në Lindjen e Mesme. “Sulmi i Iranit ndaj SHBA-së do të rriste presionin mbi Trumpin brenda Shtëpisë së tij të Bardhë, dhe Presidenti do të bënte presion mbi Izraelin” që më pas të negocionte një fund të luftimeve, i thotë ai programit Today të Radio 4.
“Kështu mund të mendojnë iranianët”, thotë Oren, duke shtuar “është një frikë që kam edhe unë».
Oren thotë se Izraeli duhet të vazhdojë sulmet dhe shton se tani nuk është koha për një armëpushim, siç kanë sugjeruar disa në SHBA.
