Agjencia Qendrore e Inteligjencës (CIA) dhe ushtria amerikane përdorën mjete ajrore pa pilot për të monitoruar aktivitetet e Ushtrisë së Republikës Srpska (VRS) në sanimin dhe fshehjen e gjenocidit në Srebrenicë, gjatë së cilës u regjistruan varret e para masive.
Ushtria amerikane dhe CIA monitoruan lëvizjen e forcave në terren gjatë agresionit kundër Republikës së Bosnjës dhe Hercegovinës (RBiH) duke përdorur mjete ajrore pa pilot MQ-1 Predator.
Përdorimi i parë klasik i mjeteve ajrore pa pilot në shkallë të gjerë u regjistrua në Bosnje, kur një pjesë e Divizionit të 11-të të Zbulimit të Komandës së Luftimit Ajror të Forcave Ajrore u vendos në fillim të verës së vitit 1995.
Për shkak të ndryshimeve të shumta të mëdha në ekuilibrin e fuqisë në terren dhe operacioneve të shumta, CIA kërkoi mundësinë e mbikëqyrjes 24-orëshe mbi BeH nga një distancë e sigurt.
Drejtori i atëhershëm i CIA-s, James Woolsey, u impresionua nga aftësitë e mbikëqyrjes me rreze të gjatë të droneve MQ-1 Predator, duke kërkuar që operatorët t’i fluturonin dronët nga një distancë e sigurt nga aeroporti.
Pamjet e Gjenocidit
Dokumenti i parë zyrtarisht i deklasifikuar i CIA-s që përshkruan atë që ndodhi në Srebrenicë pas rënies, i titulluar “Ushtria Boshnjake në Srebrenicë: Çfarë ndodhi?”, daton më 18 qershor 1995.
Raporti thekson se mungesa e armëve dhe municioneve të këmbësorisë dhe artilerisë, së bashku me dështimin për të përmbushur premtimet e NATO-s dhe OKB-së për të ruajtur enklavën e Srebrenicës, ishin arsyet kryesore për rënien e qytetit.
“Ndoshta më e rëndësishmja, udhëheqësit qeveritarë në enklavë (Srebrenicë) ndoshta mbështeteshin te OKB-ja ose NATO-ja për të bërë diçka për të ndaluar VRS-në para se ajo të pushtonte të gjithë “zonën e sigurt” të shpallur nga OKB-ja. Kur u bë e qartë se ndërhyrja e jashtme nuk do ta shpëtonte Srebrenicën, ishte tepër vonë”, thuhet në raportin e CIA-s.
I gjithë informacioni në lidhje me situatën dhe ngjarjet në Podrinje, si në Srebrenicë ashtu edhe në pjesën e prapme të territorit të pushtuar të kontrolluar nga VRS, u monitorua nga CIA duke përdorur dronë. Kështu, u regjistruan të shtënat e para dhe hapja e varreve kryesore në Kasaba, Donja Pilica dhe vende të tjera.
Puna e makinerive dhe njësive inxhinierike, dhe konkretisht e ekskavatorëve që po kryenin sanimin në terren me qëllim fshehjen e gjurmëve të civilëve të vrarë nga Podrinje, u regjistrua në pamjet filmike të marra nga dronë ushtarakë amerikanë.
Vrasjet në Donja Pilica në fermën ushtarake të Branjevës filluan më 14 korrik 1995, me pamje filmike nga 17 korriku që tregonin gjurmë të makinerive inxhinierike dhe madje edhe trupat e boshnjakëve të ekzekutuar.
Në total, në zonën e Orahovacit, Roçeviqit, Kozlukut, Petkovcit, Kula Gradit, fermës ushtarake të Branjevës dhe Pilicës, siç përcaktohet nga vendimet e Tribunalit të Hagës dhe Gjykatës së Bosnjës dhe Hercegovinës, u vranë më shumë se 2,500 banorë të Srebrenicës.
Në të gjithë rajonin e Podrinjës, dronët amerikanë regjistruan pamje që tregonin gërmime të shumta dhe përqendrime të VRS-së, të cilat më vonë përcaktuan vendndodhjet e varreve parësore dhe dytësore.
Ishin pikërisht këto pamje, së bashku me shumë prova të tjera materiale, që ishin vendimtare në vërtetimin e përgjegjësisë së udhëheqjes ushtarake të VRS-së, me rëndësi të veçantë në marrjen e provave të një mbulimi dhe rregullimi të organizuar dhe sistematik të terrenit ku u kryen likuidimet e civilëve boshnjakë.
