Kur bëhet fjalë për rindërtimin e marrëdhënies së Britanisë me BE-në pas Brexit-it, rrjedha e dashurisë së vërtetë nuk ka qenë kurrë e qetë. Por një pakt i ri do të thotë se mund të bëhet pak më pak i vështirë.
Të hënën, negociatorët zbuluan një marrëveshje gjithëpërfshirëse mbi mbrojtjen dhe peshkimin, si dhe një premtim për të punuar drejt marrëveshjeve mbi energjinë, rregullat agro-ushqimore, klimën, migracionin dhe policinë, pas viteve të tëra përplasjesh për Brexit-in.
Ndërsa djalli fshihet në detajet e fundit të marrëveshjes, marrëveshja mund të hapë rrugën për tregti dhe udhëtime më të lehta midis Mbretërisë së Bashkuar dhe BE-së, duke çliruar sektorë të tërë nga burokracia e madhe. Britania vlerëson se marrëveshja do të ketë një vlerë prej rreth 9 miliardë paundësh në vit për ekonominë e Mbretërisë së Bashkuar deri në vitin 2040.
Përputhja me standardet agro-ushqimore
Një pjesë kyçe e marrëveshjes është një angazhim për të “punuar drejt krijimit të një zone të përbashkët sanitare dhe fitosanitare (SPS)” – e njohur edhe si një marrëveshje veterinare – e cila do ta shihte Mbretërinë e Bashkuar të qëndronte në përputhje me rregullat e tregut të vetëm të BE-së për shëndetin e bimëve dhe kafshëve.
Sipas një dokumenti “mirëkuptimi të përbashkët” të publikuar të hënën, marrëveshja do të mundësonte që “shumica dërrmuese” e produkteve bimore dhe shtazore të jenë në gjendje të lëvizin midis Mbretërisë së Bashkuar dhe BE-së pa certifikatat ose kontrollet që kërkohen aktualisht.
Këto përfitime do të vlejnë edhe për lëvizjen e mallrave midis Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut, konfirmoi dokumenti.
Marrëveshja gjithashtu përcakton se duhet të përfshijë një “listë të shkurtër përjashtimesh të kufizuara nga harmonizimi dinamik”. Megjithatë, këto përjashtime mund të miratohen vetëm nëse nuk çojnë në “standarde më të ulëta krahasuar me rregullat e Bashkimit Evropian”.
Në një veprim që ka të ngjarë të acarojë mbështetësit e linjës së ashpër të Brexit-it, marrëveshja do t’i nënshtrohet një “mekanizmi për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve me një panel të pavarur arbitrazhi që siguron që Gjykata e Drejtësisë e Bashkimit Evropian të jetë autoriteti përfundimtar për të gjitha çështjet e ligjit të Bashkimit Evropian”. Kjo gjithashtu mund të ngrejë disa dyshime në qarqet laburiste, duke pasur parasysh këmbënguljen e kryeministrit Keir Starmer se Britania do të jetë një “vendimtare rregullash” dhe jo një “marrëse rregullash”.
Megjithatë, në përgjithësi, lajmi u prit pozitivisht nga bizneset e Mbretërisë së Bashkuar, të cilat janë ankuar për vonesa të shumta, rritje të kostove dhe dokumentacionit që nga futja e kontrolleve kufitare mbi produktet shtazore dhe bimore të BE-së në portet britanike vitin e kaluar.
“Një marrëveshje e përhershme për të hequr kontrollet e panevojshme mbi eksportet e ushqimit dhe pijeve në të dyja drejtimet është një nxitje e madhe; do të ulë kostot, do të zvogëlojë mbeturinat dhe do të rrisë shitjet”, tha Shevaun Haviland, drejtor i përgjithshëm i Dhomave Britanike të Tregtisë.
Presidenti i NFU-së, Tom Bradshaë, tha se marrëveshja kishte potencialin të ofronte një “mjedis tregtar më të dobishëm për të dyja palët për fermerët dhe kultivuesit e Mbretërisë së Bashkuar”.
Megjithatë, ai tha se mbeteshin “pyetje të rëndësishme rreth asaj që është brenda fushëveprimit të kësaj marrëveshjeje dhe, ku ndryshojnë rregullat dhe rregulloret aktuale, nëse do të ketë ndonjë përjashtim”.
“Ndërsa negociatat në këtë fushë vazhdojnë, është jetike që qeveria jonë të ruajë progresin që kemi bërë në fusha të politikave, të tilla si mbarështimi preciz [i bimëve], për të mundësuar që sektori bujqësor të vazhdojë të ecë përpara në prodhimin e qëndrueshëm, elastik dhe inovativ të ushqimit.”
Lajmi për marrëveshjen do t’u sjellë gjithashtu njëfarë lehtësimi tregtarëve në Irlandën e Veriut, të cilët kanë shprehur zhgënjim për kontrollet kufitare të futura si pjesë e Kornizës Ëindsor që vendos kontrolle mbi mallrat e Britanisë së Madhe që rrezikojnë të hyjnë në tregun e vetëm.
Përveç reduktimit të kontrolleve në kufi, një marrëveshje SPS mund të eliminojë nevojën për etiketat e kushtueshme “Jo për BE-në” në ushqimet që rrezikojnë të hyjnë në Republikën e Irlandës.
Por lajmi për një marrëveshje të mundshme SPS është i hidhur dhe i ëmbël për portet tregtare të Mbretërisë së Bashkuar, të cilat investuan mbi 100 milionë paund nga paratë e tyre në poste kontrolli kufitare të projektuara posaçërisht për të kryer kontrolle mbi produktet shtazore dhe bimore të BE-së që hyjnë në Mbretërinë e Bashkuar. Siç është raportuar nga Politico vitin e kaluar, ata kanë frikë se një marrëveshje SPS mund t’i bëjë objektet të panevojshme dhe tani po kërkojnë kompensim.
“Kjo marrëveshje do të thotë që shumë pika të reja të kontrollit kufitar që u ndërtuan me një kosto prej mbi 120 milionë paundësh për industrinë për të menaxhuar kontrollet që nuk u materializuan kurrë plotësisht, tani ka të ngjarë të dalin nga përdorimi”, tha Richard Ballantyne, drejtor ekzekutiv i Shoqatës Britanike të Porteve. “Qeveria duhet të mbulojë kostot e plota të këtyre elefantëve të bardhë dhe ta lërë pas këtë episod.”
Bashkëpunimi për energjinë dhe klimën
Në një veprim që ka të ngjarë të mirëpritet nga industria me intensitet të lartë karboni në Mbretërinë e Bashkuar, të dyja palët janë zotuar të lidhin skemat e tyre përkatëse të tregtimit të emetimeve – duke i përjashtuar në mënyrë efektive secilën nga taksat e ardhshme të karbonit.
Lidhja e skemave do të thotë që firmat e Mbretërisë së Bashkuar do të shmangin dërgimin e “800 milionë paundëve direkt në buxhetin e BE-së”, tha Doëning Street në një deklaratë të hënën.
Ky veprim është hartuar për të anashkaluar kostot që lidhen me të ashtuquajturin mekanizëm të rregullimit të kufirit të karbonit (CBAM), i cili zbatohet kur taksat mbi ndotjen jashtë BE-së – çmimi i karbonit – janë më të ulëta se brenda bllokut.
CBAM i BE-së do të fillojë të zbatohet më 1 janar 2026, ndërsa versioni i Mbretërisë së Bashkuar do të fillojë një vit më vonë.
Në dokumentet e publikuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Komisioni Evropian ranë dakord të “punojnë drejt krijimit të një lidhjeje midis tregjeve të karbonit nëpërmjet një marrëveshjeje midis Bashkimit Evropian dhe Mbretërisë së Bashkuar”.
Angazhimi është më i fortë se sa parashikohej nga disa ekspertë të energjisë në Mbretërinë e Bashkuar, të cilët prisnin vetëm një premtim për bisedime të ardhshme mbi harmonizimin e CBAM-it, megjithëse ata paralajmëruan gjithashtu se harmonizimi i sistemeve të taksës së karbonit mund të zgjasë shumë vite për t’u zbatuar.
Marrëveshja e angazhon Mbretërinë e Bashkuar për një kufizim në emetimet e gazrave serrë dhe një “rrugë” për reduktimin e emetimeve sipas skemës së saj të tregtimit të emetimeve që është “të paktën po aq ambicioze” sa ajo e BE-së.
Aktualisht, objektivat klimatike të Mbretërisë së Bashkuar janë më ambicioze se ato të BE-së — por qeveritë e ardhshme mund të duan ta ndryshojnë këtë. Klauzola u cilësua si një “dorëzim katastrofik” nga Richard Tice, nënkryetar i Partisë Reformiste, i cili u zotua të “shfuqizonte gjithçka” nëse partia e tij do të fitonte ndonjëherë pushtet.
Sekretari i Energjisë në Hije i Partisë Konservatore, Andreë Boëie, tha se klauzola ishte “pjesa që më shqetëson vërtet”. Ajo “heq çdo sovranitet të Mbretërisë së Bashkuar mbi vendosjen e kufizimeve të veta”, tha ai. “Nëse ndonjëherë do të donim ta ndryshonim ose ta zvogëlonim atë për të mbështetur një industri ose sektor specifik, tani nuk na lejohet ta bëjmë sipas kushteve të kësaj marrëveshjeje që është arritur”.
Të dyja palët ranë gjithashtu dakord të ecin drejt riintegrimit të tregjeve të tyre të energjisë elektrike, me Mbretërinë e Bashkuar që në mënyrë efektive do të kthehet në tregun e vetëm për sektorin e energjisë.
Industria ka shprehur shqetësime se sistemi i dobët i tregtimit të energjisë elektrike pas Brexit-it po pengonte investimet e gjelbra në Detin e Veriut dhe po rriste çmimet për konsumatorët e energjisë elektrike.
Brukseli i ka rezistuar prej kohësh idesë për ta lejuar Mbretërinë e Bashkuar të marrë pjesë në tregun e vetëm vetëm për disa sektorë – diçka që prej kohësh e ka cilësuar si “zgjedhje sipas dëshirës”.
Ndryshimi do të thotë më shumë “përputhje dinamike” me rregullat e BE-së për Mbretërinë e Bashkuar, me njëfarë fuqie “vendimmarrjeje” të rezervuar për Londrën.
Vizat për të rinjtë
Pavarësisht disa dyshimeve nga pala e Mbretërisë së Bashkuar për çdo lloj marrëveshjeje lëvizshmërie me BE-në, marrëveshja përfshin angazhime paraprake të synuara për të rinjtë dhe pushuesit.
Të dyja palët janë zotuar të punojnë drejt një “skeme të balancuar për përvojat e të rinjve me kushte që do të bien dakord reciprokisht”. Ndërsa detajet ende nuk janë bërë të ditura, skema do të ofrojë një “rrugë të dedikuar për viza”, duke u lejuar të rinjve nga BE-ja dhe Mbretëria e Bashkuar të marrin pjesë në punë, studime, të jenë asistentë të rinjsh, vullnetarë ose të udhëtojnë për një periudhë të kufizuar kohore.
Përveç kësaj, marrëveshja angazhohet për të punuar drejt asociimit të Mbretërisë së Bashkuar në programin Erasmus+ të BE-së.
Në një dispozitë tjetër që synon pushuesit, marrëveshja mund t’u hapë rrugën britanikëve që të përdorin eGates në Evropë. Megjithatë, marrëveshja e lë këtë në diskrecionin e qeverive kombëtare.
Ndërkohë, kafshët shtëpiake do të jenë gjithashtu në gjendje të udhëtojnë më lehtë me futjen e “pasaportave të kafshëve shtëpiake” për macet dhe qentë në Mbretërinë e Bashkuar, duke hequr nevojën për certifikata shëndetësore të kafshëve.
