Është joshëse të shpresosh se themelimi i një Tribunali Special për Krimin e Agresionit kundër Ukrainës, do të çojë në një gjykim të shpejtë dhe në burgosjen e pacaktuar të Vladimir Putinit dhe udhëheqësve të lartë rusë. Në fund të fundit, gjykata e re mbështetet nga rreth 40 vende, përfshirë Mbretërinë e Bashkuar, si dhe nga BE-ja dhe Këshilli i Evropës. Dhe vetëm budallenjtë si Donald Trump janë të paqartë se kush është agresori në këtë konflikt.
Mjerisht, ky nocion tërheqës ka pak bazë në realitet. Duke shmangur bisedimet e paqes dhe përgjegjësinë për luftën që ai vetë nisi, një Putin që qesh me ironi, shtrihet me vetëkënaqësi në sigurinë e Kremlinit. Ai gjithashtu fshihet pas konventës së vjetruar që krerët e shteteve në detyrë gëzojnë imunitet ligjor. Rusia, në fund të fundit, do ta injorojë këtë gjykatë të re, ashtu siç injoron urdhër-arrestin e lëshuar nga Gjykata Penale Ndërkombëtare (GJPN).
Kjo gjendje e paligjshme është e patolerueshme. Pse atëherë tolerohet? Ndërsa gjykata për Ukrainën nuk ka një afat të caktuar për ndëshkimin e agresionit, faktorë të tjerë e ndihmojnë Putinin t’i shmanget drejtësisë. Një ndër ta është që aleatët autokratë si Xi Jinping i Kinës, ekstremistët e djathtë si Benjamin Netanyahu i Izraelit dhe fuqitë e mëdha si SHBA-ja, gjithashtu refuzojnë juridiksionin ndërkombëtar nga frika se ai mund t’i kufizojë ose t’i ekspozojë.
Netanyahu është një tjetër i paditur i papenduar nga GJPN, i cili, ashtu si Putini, vazhdon të jetë i lirë. E drejta ndërkombëtare, që përfshin rregulla, traktate, konventa dhe standarde të OKB-së, është gurthemeli i rendit global pas 1945-s. Por sot, ndërsa bota bëhet më kaotike, ajo sfidohet dhe minohet nga ata që duhet ta mbrojnë. Konsensusi i dikurshëm po shembet.
Ditët kur shtetet mund të uleshin dhe të miratonin njëzëri Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut, si në vitin 1948, kanë marrë fund. Edhe atëherë ajo nuk ishte universale – vetëm 48 shtete e mbështetën. Sot, shumica e injoron hapur.
Tribunalet speciale kanë ndjekur penalisht me sukses krime lufte, në Nuremberg, në ish-Jugosllavi, në Ruandë, por proceset janë të ndërlikuara, të kushtueshme dhe të ngadalta. Ato përballen me probleme të ngjashme si GJPN dhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) – përçarje në mbështetjen ndërmjet shteteve autoritare dhe demokratike.
Këto justifikime nuk ngushëllojnë banorët e Gazës, të bombarduar dhe të uritur. Sipas Tom Fletcher, shefit të ndihmës së OKB-së, ata përballen me “një gjenocid në fazë fillestare”. Ai i bëri thirrje Këshillit të Sigurimit të ndërhyjë urgjentisht. Degradimi “gërryes dhe ngjitës” i ligjit ndërkombëtar humanitar në Gaza po dëmton dekada progresi.
“Njerëzimi, ligji dhe arsyeja duhet të mbizotërojnë,” tha ai.
Përveç Izraelit, pakkush dyshon në drejtësinë e këtij apeli. Por Këshilli i Sigurimit, i pareformuar dhe i ndarë në çështje madhore, përfshin vendet që duhej të mbronin ligjin, jo ta sabotonin. Mungesa e efektivitetit e përkeqëson krizën.
Ngjashëm, çështja e Afrikës së Jugut kundër Izraelit për gjenocid në GJND është e rëndësishme – por mund të zvarritet për vite, ndoshta përgjithmonë. Hetimet nuk kanë ndihmuar viktimat në Myanmar, Afganistan apo Sudan. Gjykata për Ukrainën rrezikon të bëhet një justifikim për mungesën e veprimit real.
Dëmshpërblimi mund të vijë përmes gjykatave hibride (si në Sierra Leone apo Kamboxhia), apo gjykatave kombëtare që aplikojnë “juridiksion universal”. Gjermania dhe Franca kanë ndjekur penalisht zyrtarë sirianë mbi këtë parim, mbështetur nga doktrina “Përgjegjësia për të Mbrojtur” e OKB-së. Por shumica e shteteve nuk e zbatojnë këtë parim.
Edhe më keq, disa qeveri, sipas Amnesty International, e sabotojnë aktivisht drejtësinë ndërkombëtare. Trump, tashmë një kriminel i dënuar, ka sanksionuar zyrtarë të GJPN-së. Hungaria priti Netanyahun në prill, kur duhej ta kishte arrestuar. Kjo ka detyruar vendet e Jugut Global të formojnë “Grupin e Hagës” për të mbrojtur gjykatat ndërkombëtare.
Sfida ndaj ligjit ndërkombëtar rritet, ndërkohë që kërkesa për respektim të tij po shtohet. Regjimet autokratike rrallë ndjekin rregullat. Por edhe demokracitë si SHBA dhe Britania shpesh i thyejnë ato, më famëkeqi, pushtimi i Irakut në 2003.
Britania, aktualisht, po argumenton në gjykatë se shitja e komponentëve për avionët izraelitë që bombardojnë Gazën është e ligjshme sepse “nuk ka prova për gjenocid”. Ky është një justifikim absurd që shkel detyrimet e saj sipas Konventës për Gjenocidin.
Nuk është gjithçka e humbur. Janë shënuar fitore: Putini dhe Netanyahu janë të paditur. Ndërgjegjësimi global për krimet e luftës po rritet. Shkelës të tjerë do të përballen me drejtësinë. Ndoshta, Ukraina do të marrë atë që i takon.
Sepse kjo është një luftë për drejtësi. Jo vetëm ligjore, por edhe morale. Pa ligj, nuk ka rend, nuk ka paqe. Ajo që mbetet është ligji i xhunglës.
