Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar krijoi një skemë sekrete prej miliarda paundësh për të zhvendosur mijëra afganë në Britani, pasi një rrjedhje të dhënash i vuri ata në rrezik hakmarrjeje nga talebanët, dhe i mbylli gojën medias me një super-urdhër.
Emrat, informacionet e kontaktit dhe të dhënat e tjera personale të rreth 25,000 afganëve, njerëz që punuan ngushtë me Mbretërinë e Bashkuar përpara se talebanët të merrnin pushtetin dhe disa prej anëtarëve të familjeve të tyre, u zbuluan aksidentalisht nga një ushtar britanik në email-e në shkurt 2022.
Rrjedhja e bazës së të dhënave shumë të ndjeshme nuk u zbulua deri në gusht 2023, kur u përmend në një grup në Facebook. Qeveria vlerësoi se rreth 100,000 njerëz u vunë në rrezik kur u përfshinë edhe anëtarë të tjerë të familjes. Ajo gjithashtu përmbante adresa email-i që u përkisnin zyrtarëve të qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar. Në përgjigje, ministrat në ish-qeverinë konservatore të Rishi Sunak ndërmorën një skemë sekrete për të sjellë afganët në Mbretërinë e Bashkuar.
Plani që në shkurt të këtij viti, nën administratën aktuale laburiste të Sir Keir Starmer, ishte zhvendosja e 25,000 njerëzve, me një kosto potenciale prej 7 miliardë paundësh, sipas një vlerësimi qeveritar. Në javët e fundit, ndërsa Gjykata e Lartë në Londër ndërmori hapa drejt heqjes së velit të kësaj çështjeje, qeveria e ndërpreu skemën.
Inteligjenca britanike kishte vlerësuar më parë se shkelja i kishte vënë afganët në rrezik vrasjeje, torture, ngacmimi dhe frikësimi nga talebanët. Ministria e Mbrojtjes tha këtë muaj se një shqyrtim i ri i kërcënimeve në Afganistan kishte zbuluar se rreziku për afganët që ndodheshin ende në vend ishte më i vogël nga sa mendohej më parë.
Pavarësisht vlerësimit prej 7 miliardë paundësh të zbuluar në procedurat gjyqësore, zyrtarët e Ministrisë së Mbrojtjes thanë këtë javë se kostot direkte të rrjedhjes ishin vlerësuar vetëm në rreth 2 miliardë paund dhe se fatura për evakuimet e fshehta tani do të ishte shumë më e ulët sepse numri i afganëve të kualifikuar ishte zvogëluar.
Zbulimet vijnë në një kohë kur financat publike të Britanisë janë nën presion të madh dhe partia opozitare anti-imigracion, Reform UK, po kryeson partitë kryesore të establishmentit të vendit në sondazhe. Gjykata e Lartë është informuar se nëpunësit civilë kanë paralajmëruar për rrezikun e “çrregullimit të rendit publik” në reagim ndaj lajmit për planin sekret të zhvendosjes, i cili vjen një vit pas trazirave të ekstremit të djathtë verën e kaluar.
Deri më sot, qeveria e Mbretërisë së Bashkuar ka zhvendosur rreth 18,500 afganë të prekur nga shkelja e të dhënave në Britani. Ministria e Mbrojtjes tha se shumica ishin tashmë të kualifikuar sipas një rruge ekzistuese. Zyrtarët thanë se vetëm 5,500 njerëz u zhvendosën drejtpërdrejt për shkak të shkeljes, me të paktën 2,400 të tjerë që pritet të vijnë.
Sekretari i Mbrojtjes John Healey njoftoi mbylljen e skemës sekrete, e njohur si Rruga e Përgjigjes Afgane, për aplikantët e rinj në një deklaratë për Dhomën e Komunave të martën. Më herët këtë muaj, qeveria mbylli papritur edhe skemat publike, të njohura si Politika e Zhvendosjeve dhe Ndihmës Afgane (Arap) dhe Skema e Zhvendosjes së Qytetarëve Afganë.
“Ky incident serioz me të dhënat nuk duhej të kishte ndodhur kurrë. Mund të ketë ndodhur tre vjet më parë nën qeverinë e mëparshme, por të gjithë atyre që u kompromentuan të dhënat, sot u kërkoj falje të sinqertë në emër të qeverisë britanike”, u tha Healey deputetëve.
Ngjarjet mund të raportohen për herë të parë pasi Gjykata e Lartë hoqi të martën një urdhër të pashembullt global, i cili e kishte heshtur shtypin që nga shtatori i vitit 2023. Super-urdhri ishte i pari që u mor ndonjëherë nga qeveria britanike.
Por një urdhër i ri i përkohshëm i dhënë nga Gjykata e Lartë deri të paktën javën tjetër do të thotë se edhe tani detajet thelbësore që shpjegojnë ashpërsinë e incidentit nuk mund të publikohen.
Baza e të dhënave ishte një regjistër i detajuar i individëve që kishin aplikuar, në shumicën e rasteve pa sukses, sipas skemës publike Arap, e cila ofronte zhvendosje në Mbretërinë e Bashkuar për ata që ishin në rrezik hakmarrjeje pasi punonin për ose përkrah Mbretërisë së Bashkuar përpara se talebanët të rimerrnin pushtetin.
Operacionet luftarake të Mbretërisë së Bashkuar përfunduan në Afganistan në vitin 2014 pas 13 vitesh, por trupat britanike qëndruan deri në një tërheqje kaotike perëndimore në vitin 2021 që lejoi kthimin e talebanëve. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar nuk e zbuloi rrjedhjen e të dhënave derisa një person anonim postoi pamje të ekranit të tabelës në Facebook në gusht 2023 dhe kërcënoi se do të zbulonte të gjithë bazën e të dhënave.
Një nga personat e njohur me shkeljen tha se baza e të dhënave ishte shitur, të paktën një herë, për një shumë pesëshifrore.
Ata pretenduan se një nga marrësit afganë e përdori posedimin e bazës së të dhënave si mjet për të ushtruar presion mbi qeverinë që të zhvendoste ata dhe 14 anëtarë të familjes në Mbretërinë e Bashkuar.
Identiteti i ushtarit, apo nëse ai është sanksionuar, nuk është zbuluar nga Ministria e Mbrojtjes. Departamenti nuk e ka përmbajtur me sukses rrjedhjen e informacionit dhe nuk dihet nëse talebanët e kanë siguruar listën. Më shumë se 665 afganë kanë filluar një padi kolektive për të paditur Ministrinë e Mbrojtjes për shkeljen e të dhënave, duke kërkuar të paktën 50,000 paund secili, me mundësinë që mijëra njerëz të tjerë t’i bashkohen padisë sapo të mësojnë për incidentin dhe ekspozimin e tyre të mundshëm.
