Sa e përkushtuar është NATO ndaj mbrojtjes së shteteve baltike? Kjo ishte pyetja që Vladimir Putin po e ngrinte në mënyrë indirekte, kur avionët luftarakë rusë shkelën hapësirën ajrore të Estonisë javën e kaluar. Qëndrimi publik i NATO-s është i qartë: aleanca me 32 vende do të mbrojë çdo centimetër të territorit të saj. Ky angazhim është shfaqur në bazën ushtarake Tapa të Estonisë, pranë kufirit rus. Tapa, që fjalë për fjalë do të thotë “vrit” në estonisht, dikur ishte vendi i një baze ajrore sovjetike. Tani është baza kryesore për ushtrinë estoneze dhe një grup beteje të NATO-s të udhëhequr nga Britania.
Trupat nga Regjimenti Mbretëror i Tankeve kishin mbërritur së fundmi kur vizitova Tapën javën e kaluar. Së bashku me një detashment më të vogël nga Franca, ata kanë një gamë mbresëlënëse të fuqisë së zjarrit në bazë, duke përfshirë tanket e betejës Challenger 2, sistemin e artilerisë Archer dhe transportuesit e blinduar Griffon. Trupat britanike, franceze dhe estoneze kanë një strukturë të integruar komande dhe do të shkonin në betejë së bashku, nëse do të kishte ndonjëherë një pushtim rus të Estonisë.
Trupat në Tapa janë të stërvitura për të zmbrapsur një sulm rus në shkallë të plotë. Por planifikuesit strategjikë perëndimorë mendojnë se ka më shumë të ngjarë që Rusia fillimisht të veprojë gradualisht, duke ndërmarrë operacione të vogla të paqarta të hartuara për të testuar reagimet dhe unitetin e NATO-s. Shkelja e hapësirës ajrore estoneze javën e kaluar i përshtatet këtij modeli, veçanërisht pasi ajo pasoi një inkursion të madh të dronëve rusë në Poloni javën e kaluar. Disa nga dronët u rrëzuan nga avionët e NATO-s dhe që atëherë aleatët kanë vendosur më shumë aeroplanë në kufirin lindor.
NATO do të diskutojë se si t’i përgjigjet inkursionit estonez më vonë këtë javë. Ka disa në aleancë që argumentojnë se, në të ardhmen, NATO duhet të rrëzojë aeroplanët rusë që shkelin hapësirën ajrore të aleancës. Por të tjerë, veçanërisht në SHBA, besojnë se kjo do të ishte një përshkallëzim i rrezikshëm.
Rusia mund t’i shtojë gradualisht provokimet e saj për të vënë në provë këto përçarje të fshehura brenda NATO-s. Një skenar i diskutuar prej kohësh është ndërhyrja e trupave tokësore ruse në një nga shtetet baltike, ndoshta me pretekstin e mbrojtjes së rusëve etnikë.
Qëllimi përfundimtar i Kremlinit është të tregojë se garancia e sigurisë së ndërsjellë e Nenit Pesë të NATO-s është e pavlerë. Nëse rusët do të mund ta bënin këtë, atëherë ata mund të përpiqeshin të sulmonin shtetet më të vogla evropiane një nga një, pa pasur nevojë të përballeshin me fuqinë e kombinuar të NATO-s.
Pasiguria në lidhje me përgjigjen e Uashingtonit është çelësi i hetimit të Moskës. SHBA-të ofrojnë rreth 40 përqind të aseteve ushtarake të NATO-s në Evropë dhe disa nga kapacitetet e saj më të përparuara. Ka gjithashtu trupa amerikane në shtetet baltike. Një njësi artilerie Himars kreu kohët e fundit stërvitje në bazën Tapa dhe një kompani tankesh amerikane pritet të mbërrijë së shpejti.
Por nëse rusët do të organizonin ndonjëherë një inkursion të madh në Estoni ose në një vend tjetër anëtar të NATO-s, ka pyetje të qarta se si do të reagonte Donald Trump. Siç ma tha Gabrielius Landsbergis, një ish-ministër i jashtëm i Lituanisë javën e kaluar, “Nëse ka një inkursion dhe sulm… çfarë mund të presë Putini? Flotën e Gjashtë Amerikane që vjen në Baltik apo një thirrje për t’u takuar në Alaskë?”
Pak nën sipërfaqe, ka tension të vërtetë midis administratës Trump dhe aleatëve të saj baltikë. Në Uashington, kam dëgjuar ankesa për “estonizimin” e politikës së jashtme evropiane, një referencë për faktin se Kaja Kallas, shefja e politikës së jashtme të BE-së, është ish-kryeministre e Estonisë. Në disa pjesë të administratës Trump, vendet baltike konsiderohen si agresive të rrezikshme në qëndrimin e tyre ndaj Putinit. Në një takim të kohëve të fundit të nivelit të lartë të Pentagonit, zyrtarët baltikë u akuzuan se ishin “ideologjikë” në kundërshtimin e tyre ndaj Rusisë.
Dyshimi midis vendeve baltike dhe SHBA-së është i ndërsjellë. Në korridoret e ministrisë së jashtme estoneze javën e kaluar, pak jashtë zyrave të zyrtarëve më të lartë, pashë një riprodhim të madh të numërimit të votave nga debati i shkurtit të kaluar në OKB mbi Ukrainën, në të cilin SHBA-të votuan me rusët. Mesazhi dukej i qartë. Mos supozoni se Amerika e Trump është në anën tonë.
Vendet më të mëdha evropiane janë shumë më konsistente sesa administrata Trump në këmbënguljen e tyre mbi nevojën për t’iu kundërvënë agresionit rus. Por ato janë gjithashtu shumë nervoze për idenë e luftimit të Rusisë pa SHBA-në përkrah tyre, dëshmoni agoninë nëse një “forcë sigurie” evropiane mund të vendoset ndonjëherë në Ukrainë pa një “mbështetës” amerikan pas saj.
Por, ndërsa NATO-s i duhet të përballet me pasiguri, edhe rusëve u duhet të përballen me të njëjtën situatë. Trump është aq i paqëndrueshëm sa reagimet e tij në një krizë ndërkombëtare nuk mund të parashikohen. Shumë vëzhgues të Trumpit supozuan se ai nuk do të autorizonte kurrë pjesëmarrjen e SHBA-së në bombardimin e Iranit. E megjithatë, kjo është pikërisht ajo që bëri, në fillim të këtij viti.
Edhe nëse Amerika do të qëndronte mënjanë në një krizë në vendet baltike, britanikët, francezët, gjermanët dhe kanadezët kanë trupa të vendosura atje që janë zotuar të luftojnë. Polonia dhe Finlanda – të dyja kombe të armatosura mirë – e dinë se siguria e tyre është e ndërthurur ngushtë me fatin e Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë. Edhe ata ndoshta do t’i mbronin shtetet baltike.
Do të ishte një rrezik i pamatur për Putinin të vinte në provë vullnetin e vendeve të NATO-s për të mbrojtur kufirin lindor të aleancës. Fatkeqësisht, siç e zbuloi bota kur forcat ruse përparuan drejt Kievit në vitin 2022, Putini është më se i aftë të bëjë rreziqe të pamatura.
