Media e huaja raportojnë se kundërshtari më serioz i mundshëm i Volodymyr Zelenskyt në zgjedhjet për president mbetet Valery Zaluzny.
Zaluzny, i lindur më 8 korrik 1973 në Novograd-Volynskyi, një qytet me rrënjë të forta ushtarake, Zaluzny ka ndërtuar një karrierë të shënuar nga meritokracia në ushtrinë ukrainase dhe lidershipi vendimtar në fushën e betejës. Ai studioi në Akademinë Kombëtare të Mbrojtjes të Ukrainës dhe në Akademinë Kombëtare të Ostrohut, duke marrë një diplomë master në Marrëdhënie Ndërkombëtare.
Zaluzny shërbeu si Shef i Forcave të Armatosura nga korriku 2021 deri në shkurt 2024 dhe ishte një figurë qendrore në reformën e forcave të armatosura ukrainase, duke i përshtatur ato me standardet e NATO-s dhe duke i larguar ato nga doktrinat ushtarake të epokës sovjetike.
Valery Zaluzny, gjeneral, ish-komandant suprem i Forcave të Armatosura të Ukrainës
Mandati i tij përkoi me përshkallëzimin e pushtimit rus në vitin 2022 dhe ishte kritik për mbrojtjen e vendit. I njohur për përshtatshmërinë dhe realizmin e tij, ai prezantoi strategji që lejuan autonomi më të madhe për njësitë e vijës së parë, duke lejuar reagime më të shpejta ndaj përparimeve ruse.
Lidershipi i Zaluznyt i dha atij nofkën “Gjenerali i Hekurt” në mediat perëndimore, duke nënvizuar qëndrueshmërinë dhe mprehtësinë strategjike të Ukrainës.
Në mars 2022, Zelensky e promovoi atë në gradën më të lartë ushtarake, atë të gjeneralit. Pavarësisht dallimeve të tij me Zelenskyn, Zaluzny u njoh me titullin Hero i Ukrainës për kontributin e tij në luftë.
Pasi u largua nga udhëheqja ushtarake në vitin 2024, Zaluzny u emërua ambasador i Ukrainës në Mbretërinë e Bashkuar dhe përfaqësues i përhershëm i Ukrainës në Organizatën Ndërkombëtare Detare. Roli i tij, sipas gazetës britanike The Guardian, e vendos atë në qendër të aleancave jetësore perëndimore të Ukrainës në këtë fazë kritike të luftës në vazhdim.
Për Ukrainën, zgjedhjet do të jenë ose një hap drejt normalizimit ose një përshpejtues i krizës. Nëse ato kanë sukses, ato do ta rikthejnë vendin në rrugën e duhur drejt normalitetit institucional. Nëse dështojnë, ato do të përforcojnë narrativën e destabilizimit të brendshëm.
Korniza ligjore dhe zgjedhjet e reja
Që nga shkurti i vitit 2022, Ukraina ka qenë nën gjendje lufte. Ky është një zgjedhje e bazuar si në Kushtetutë ashtu edhe në një kuadër të posaçëm legjislativ, që synon parandalimin e një boshllëku institucional në mes të një lufte në shkallë të plotë. Ligji ushtarak nuk është një gjendje e jashtëzakonshme e përgjithshme. Është një regjim i përcaktuar në mënyrë strikte që ndryshon funksionimin e shtetit, kufizon të drejtat kritike në kohë paqeje dhe pezullon proceset zgjedhore.
Ligji “Për Gjendjen Ushtarake” parashikon në mënyrë të qartë se nuk do të mbahen zgjedhje presidenciale, parlamentare ose lokale ndërsa ky regjim është në fuqi. Ekziston gjithashtu një referencë e veçantë për referendumet.
Logjika është mjaft e qartë: në kushte lufte, me armiqësi aktive dhe fusha beteje, mobilizim masiv, miliona persona të zhvendosur dhe territore të pushtuara, as universaliteti dhe as integriteti i votës nuk mund të sigurohen. I njëjti kuadër u përfshi në Kodin Zgjedhor të vitit 2019, i cili ngrin automatikisht kur aktivizohet gjendja ushtarake.
Kushtetuta funksionon si një linjë e dytë mbrojtjeje në Ukrainë. Për Parlamentin, vazhdimi i mandatit parashikohet në mënyrë të qartë deri në mbledhjen e një Verkhovna Rada (Seancë Plenare Parlamentare) të re pas përfundimit të gjendjes ushtarake. Për presidencën, argumenti kushtetues është më kompleks, por interpretimi mbizotërues është se dega ekzekutive nuk mund të lihet pa kokë në kohë lufte. Me fjalë të tjera, sistemi institucional ukrainas është projektuar për të prioritizuar stabilitetin mbi rregullsinë formale zgjedhore kur mbijetesa e shtetit është në rrezik.
Pika thelbësore është se ky bllokim institucional nuk është një dredhi e përkohshme. Është produkt i përvojës historike – nga shembja e shteteve në kohë lufte, nga konfliktet civile që filluan përmes zgjedhjeve të kontestuara, nga përdorimi i kutive të votimit si mjet destabilizimi. Kjo është arsyeja pse organizatat ndërkombëtare, madje edhe ato që kritikojnë, e pranojnë se zgjedhjet në kushtet aktuale vështirë se do të përmbushnin standardet dhe kriteret themelore demokratike. Çështja e referendumit është me rëndësi të veçantë .
Kushtetuta e Ukrainës parashikon që ndryshimet në territor mund të vendosen vetëm përmes një referendumi. Në të njëjtën kohë, megjithatë, ajo ndalon në mënyrë të qartë çdo ndryshim kushtetues sipas ligjit ushtarak dhe çdo ndryshim që minon integritetin territorial. Kjo dispozitë e dyfishtë krijon një kontradiktë institucionale: edhe nëse do të kishte një vullnet politik për një referendum, baza ligjore është jashtëzakonisht e paqëndrueshme. Rezultati do të ishte në mënyrë të pashmangshme subjekt i mosmarrëveshjes brenda dhe ndërkombëtarisht.
Emrat e tjerë që rivalizojnë Zelenkyn
Petro Poroshenko
Petro Poroshenko , ish-president i Ukrainës (2014 – 2019), mbetet një “lojtar” i rëndësishëm, por me ndikim të kufizuar. Ai ka rrjete, përvojë dhe kontakte ndërkombëtare, por mban edhe peshën e së kaluarës. Akuzat, sanksionet dhe konfliktet politike të viteve të fundit e bëjnë atë më shumë një faktor destabilizues sesa një pretendent të qartë për pushtet. Megjithatë, në një atmosferë elektorale të polarizuar, ai mund të veprojë si një pikë grumbullimi për forcat anti-Zelensky.
Yulia Tymoshenko
Ka edhe aktorë dytësorë, por askush nuk po bën betim për rolin që do të zgjedhë ose do të thirret të luajë në një mjedis të tillë. Yulia Tymoshenko (ish-kryeministre e Ukrainës), Vitali Klitschko, aktorë rajonalë, figura të reja që do të përpiqeshin të shprehnin lodhje sociale ose indinjatë. Në zgjedhje normale, ata do të ulnin përqindjet. Në zgjedhje në mes të luftës, ata mund të formësojnë kornizën e raundit të dytë ose të imponojnë axhenda tematike, kryesisht rreth kostove të luftës dhe kufijve të qëndrueshmërisë.
Vitali Klitschko
Kërcënimi i vërtetë politik për Zelenskyn nuk është një person specifik. Është mundësia që kutia e votimit të shndërrohet në një votë për strategjinë e tij: vazhdimin e luftës deri në fund apo pranimin e një zgjidhjeje të vështirë paqeje. Dhe kjo dilemë përshkon çdo kandidaturë të mundshme.
Skenarët
Nëse supozojmë se pengesat institucionale kapërcehen nëpërmjet heqjes ose pezullimit të gjendjes ushtarake, nëpërmjet një armëpushimi ose nëpërmjet një kuadri të posaçëm ligjor atëherë hapet një gamë skenarësh.
1/ Më i qartë është ai i zgjedhjeve të plota pas një stabilizimi të konsiderueshëm. Ato do të siguronin legjitimitet të ri, por do të kërkonin një përpjekje të madhe organizative: votim nga ushtarët në front, miliona refugjatë jashtë vendit, persona të zhvendosur brenda vendit, zona afër vijës së zjarrit. Çdo dobësi do të nxiste dyshime.
2/ Ekziston skenari i një procesi të posaçëm zgjedhor nën kërcënim të vazhdueshëm. Kjo do të siguronte një alibi politike, por jo domosdoshmërisht pranim shoqëror. Ato do të karakterizoheshin lehtësisht si “zgjedhje nën presion” dhe do të ishin një fushë shfrytëzimi për të gjitha format e propagandës.
3/ Më realistët politikisht janë zgjedhjet pas një armëpushimi me garanci ndërkombëtare. Atje, kutia e votimit do të funksiononte si një mjet për rilegjitimim dhe jo si një katalizator për krizë. Por edhe në këtë skenar, çështja e territoreve nuk zhduket. Gjithashtu, askush nuk duket i gatshëm sot – duke qenë se jo SHBA-ja – të ofrojë garanci sigurie për kohën e nevojshme për të “zhvilluar” jo vetëm proceset politike institucionale, por edhe gjërat e prekshme që kërkohen të bëhen në mënyrë që procesi të jetë thelbësor dhe jo një perde tymi.
Referendumi
Kohët e fundit, dhe përpara presioneve të reja të Trump për zgjedhje, skenari i procesit zgjedhor që shoqërohet me një referendum mbi një marrëveshje paqeje dhe një cedim ose njohje të mundshme të humbjes së territoreve është dëgjuar gjithnjë e më shumë nga shumë njerëz, si me një rol institucional brenda Ukrainës, ashtu edhe në Perëndim.
Politikisht, ky opsion paraqitet si akti përfundimtar demokratik – transferimi i përgjegjësisë te populli. Në praktikë, megjithatë, është një proces me rrezik të lartë. Një referendum i tillë do të funksiononte si mburojë dhe si kurth për Zelenskyn. Një mburojë, sepse ai mund të thoshte se nuk vendos vetëm. Një kurth, sepse çdo rezultat do të linte plagë të thella. Një “po” për cedimin e territoreve do të interpretohej nga shumë si një disfatë kombëtare. Një “jo” do të ndërlikonte në mënyrë dramatike çdo negociatë paqeje dhe do të rriste presionin nga aleatët.
Sidoqoftë, duke lënë mënjanë çdo kosto personale ose politike për presidentin ukrainas, është një proces që do të zbulojë kujtimet -jo aq thellë të varrosura- të luftës civile. Një ndarje që do të ketë një mbipërqendrim të sistemeve të sofistikuara të armëve në disa duar dhe kapital perëndimor në të tjerët… një përzierje jashtëzakonisht e ndezshme dhe jashtëzakonisht e rrezikshme…
Për Moskën, një skenar i tillë është një fushë ideale ndërhyrjeje. Jo domosdoshmërisht për të fituar rezultatin, por për të minuar procesin. Sulme kibernetike, dezinformim, vënie në dyshim të legjitimitetit, instrumentalizim i çdo përçarjeje shoqërore. Referendumi nuk do të ishte thjesht një akt politik. Do të ishte një fushë operacionale.
Efektet
Për Ukrainën, zgjedhjet do të jenë ose një hap drejt normalizimit ose një përshpejtues i krizës. Nëse ato kanë sukses, ato do ta rikthejnë vendin në rrugën e duhur drejt normalitetit institucional. Nëse dështojnë, ato do të përforcojnë narrativën e destabilizimit të brendshëm.
Për SHBA-në, procesi zgjedhor në Kiev është një mjet i dyfishtë. Nga njëra anë, provë se Ukraina mbetet demokratike. Nga ana tjetër, një mjet presioni për një zgjidhje politike. Vija është e hollë. Nëse presioni perceptohet si shantazh, ai do të dobësojë pikërisht aleatin që supozohet të mbështesë. Evropa i sheh zgjedhjet si një provë të pjekurisë institucionale. Ajo dëshiron stabilitet, parashikueshmëri dhe një rrugë drejt integrimit. Megjithatë, ajo i frikësohet një procesi që do të prodhojë një qeveri që është ose shumë e ashpër ose shumë kompromentuese, me pasoja të drejtpërdrejta për sigurinë evropiane.
Rusia, së fundmi, nuk është aq shumë e interesuar se kush fiton – pavarësisht se sa e sulmon vazhdimisht Zelenskyn – sesa nëse Ukraina do të dalë më e përçarë. Zgjedhjet janë për Moskën një tjetër mjet lufte – jo paqeje.
Kutia e votimit, fronti i 4-t
Zgjedhjet në Ukrainë nuk janë vetëm çështje kohe. Ato janë çështje strategjie. Ligjërisht, shteti ka ndërtuar mekanizma për vetëmbrojtje. Politikisht, megjithatë, presioni po rritet.
Edhe pse kur të vendosen kutitë e votimit, ato nuk do të gjykojnë vetëm individët. Ato do të gjykojnë vetë zhvillimin jo vetëm të luftës dhe kufijtë e kompromisit, por edhe formën e Ukrainës së ardhshme. Dhe nëse ato kombinohen me një referendum për kufijtë, atëherë kutia e votimit nuk do të jetë vetëm një proces demokratik. Do të jetë një pikë kthese historike, me pasoja që do të shkojnë shumë përtej kufijve të vendit.
