Ndërsa përleshjet midis ushtrisë siriane dhe druzëve vazhdojnë në jugperëndim, në verilindje ka luftëtarë dhe familje të ISIS-it që presin riatdhesimin. Vendet evropiane nuk janë në gjendje t’i riintegrojnë ata në shoqëri. Megjithatë, ekziston një rast i suksesshëm i deradikalizimit të grave dhe fëmijëve që riatdhesohen: Kosova.
Në Itali, i vetmi projektligj për këtë çështje ka ngecur në Senat.
Në mars të vitit 2025, qeveria e përkohshme në Damask e udhëhequr nga Presidenti Ahmed al-Sharaa nënshkroi një marrëveshje me Mazloum Abdi, komandantin e përgjithshëm të Forcave Demokratike Siriane, për të ribashkuar Sirinë.
Gati katër muaj më vonë, procesi është ende duke vazhduar dhe tensionet me pakicat e vendit mbeten të pranishme, siç demonstrohet nga përplasjet e fundit midis ushtrisë së Damaskut dhe popullsisë druze të Suwayda, në Sirinë jugperëndimore.
Një nga çështjet që ende duhet zgjidhur ka të bëjë me të ardhmen e luftëtarëve të huaj të ISIS-it dhe familjeve të tyre. Të dy mbahen në burgje dhe kampe nën kontrollin e Administratës Autonome Verilindore, por menaxhimi i këtyre objekteve paraqet sfida të shumta.
Ideologjia e Kalifatit
Burgjet kërkojnë standarde sigurie që Administrata Autonome nuk është gjithmonë në gjendje t’i garantojë, dhe me kalimin e viteve disa xhihadistë kanë arritur të arratisen.
Kampet, nga ana tjetër, janë vende ku ideologjia e Shtetit Islamik vazhdon të jetojë përmes mësimeve që u jepen fëmijëve nga ato gra që ende besojnë në Kalifatin.
Pasi vendi të ribashkohet, administrimi i kampeve dhe burgjeve duhet t’i transferohet gjithashtu qeverisë al-Sharaa. Ministri i Jashtëm turk Hakan Fidan shprehu mendimin e tij për këtë pikë, duke përsëritur angazhimin e Turqisë për të mbështetur Damaskun jo vetëm në operacionet e tij kundër ISIS-it, por edhe në menaxhimin e ardhshëm të vendeve ku mbahen ish-luftëtarë, gra dhe të mitur.
Por çfarë duhet bërë me xhihadistët, dhe veçanërisht me familjet që janë ende të bllokuara në verilindje të Sirisë?
Sipas Tanya Mehra, bashkëpunëtore e lartë kërkimore në Qendrën Ndërkombëtare për Kundërterrorizmin, ata duhet të riatdhesohen. “Deri më tani, vetëm një numër i vogël vendesh kanë riatdhesuar qytetarët e tyre; i vetmi vend që ka rezultuar relativisht aktiv është Iraku”, tha ajo.
Por midis mijëra njerëzve të mbajtur në al-Hol dhe al-Roj ka edhe qytetarë evropianë. Si Meriem Rehaily, gruaja 28-vjeçare italiane që mbërriti në Siri në vitin 2014 dhe u dënua në mungesë në vitin 2017 me katër vjet burg për rekrutim për qëllime terrorizmi ndërkombëtar.
Riatdhesimi është gjithashtu i nevojshëm sepse Damasku, thekson studiuesi, nuk ka një sistem drejtësie penale vërtet funksional.
Ideja e krijimit të një gjykate ndërkombëtare për të gjykuar të paktën luftëtarët ishte hedhur në qarkullim në të kaluarën, por, thekson Mehra, një gjykatë e tillë do të ishte jashtëzakonisht e kushtueshme dhe mund të gjykonte vetëm ata me përgjegjësi serioze. Prandaj, riatdhesimi mbetet opsioni më i mirë.
“Disa vende evropiane po e bëjnë këtë, veçanërisht në rastin e grave dhe fëmijëve, por në përgjithësi ato po i zhvendosin problemet e tyre diku tjetër dhe po përmbahen nga marrja e përgjegjësisë për qytetarët e tyre.”
Por a do të ishin në gjendje shtetet e BE-së të riatdhesonin dhe riintegronin të paktën gratë dhe të miturit në shoqëri? Sipas Claudio Bertolotti-t, një ekspert i radikalizimit në ISPI dhe anëtar i Qendrës së Njohurive të BE-së për Parandalimin e Radikalizimit, përgjigjja është jo.
“Vendet e BE-së kanë miratuar një qasje jo të hapur sepse, deri më sot, nuk ka një sistem efektiv për riintegrimin e radikalëve. Janë kryer eksperimente të ndryshme, duke përdorur qasje të ndryshme, por asnjëra nuk ka dhënë rezultate të favorshme”, shprehet ai.
Në Itali, thekson Bertolotti, nuk ka një proces të strukturuar deradikalizimi sepse, për dy mandate legjislative, të 17-tin dhe të 18-tin, i vetmi projektligj mbi këtë temë ngeci në Senat.
“Sot, ne nuk flasim më për deradikalizim, por për braktisjen e dhunës. Ne ndërhyjmë për të parandaluar që urrejtja të shndërrohet në demonstrata të dhunshme.”
Bertolotti thekson gjithashtu se kur flasim për radikalizim, në një kuptim të përgjithshëm, i referohemi një përqindjeje të vogël individësh brenda grupit të cilit i përkasin, dhe se individët që radikalizohen gjatë adoleshencës nuk mbeten gjithmonë të tillë me kalimin e viteve.
Prandaj, një fushë ndërhyrjeje mund të jenë shkollat. “Zvicra po investon shumë te mësuesit në institutet teknike për t’i ndihmuar ata të kuptojnë se si të parashikojnë sjelljen e dhunshme të një studenti.”
Megjithatë, duke parë përtej Bashkimit Evropian, ekziston një studim rasti i suksesshëm i deradikalizimit të grave dhe të miturve të riatdhesuar nga Siria: Kosova.
Vendi ballkanik filloi procedurat e riatdhesimit në vitin 2019, menjëherë pas rënies së Shtetit Islamik, duke marrë mbrapsht gjithsej 253 persona. Sipas autoriteteve, në kohën e riatdhesimit të tyre, personat e kthyer në Kosovë nuk përbënin kërcënim për komunitetin dhe riintegrimi i tyre në shoqëri, në fakt, do të parandalonte përhapjen e ekstremizmit të dhunshëm.
Për të lehtësuar riintegrimin e këtyre njerëzve, qeveria ka krijuar një departament të dedikuar dhe ka përfshirë punonjës socialë, administratorë shkollash, mësues, psikologë dhe forca sigurie, përveç ofrimit të mbështetjes financiare, psikologjike dhe gjuhësore, veçanërisht për të miturit e lindur ose të rritur në Siri.
Sipas të dhënave të mbledhura nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative, programi ka arritur rezultatet e dëshiruara dhe shumica dërrmuese e të dënuarve për terrorizëm nuk kanë kryer krime të reja. Misionet e BE-së dhe OKB-së në Kosovë kanë shprehur disa shqetësime në lidhje me kohëzgjatjen e dënimeve të dhëna për terrorizëm ndaj ish-luftëtarëve dhe grave, por në përgjithësi programi i riatdhesimit është vlerësuar nga të dy institucionet.
Roli i BE-së
Pavarësisht kësaj, Bashkimi Evropian nuk e ka diskutuar çështjen e riatdhesimit dhe menaxhimin e burgjeve dhe kampeve në Siri. BE-ja nuk ka kompetencë specifike në këtë çështje, pasi përgjegjësia për çështjet penale, riintegrimin dhe sigurinë e brendshme u takon shteteve anëtare individuale. Megjithatë, BE-ja u përball me një sfidë të ndryshme me qeverinë e re siriane.
“Në muajt menjëherë pas rënies së Asadit, prania e ish-luftëtarëve të huaj në radhët e ushtrisë së re siriane ishte një pikë mosmarrëveshjeje midis Damaskut dhe qeverive perëndimore në përgjithësi”, shpjegon Silvia Carenzi, bashkëpunëtore kërkimore në ISPI. Sipas saj, pas takimit midis al-Sharaa dhe Trump në Riad, vende si SHBA-ja duket se e kanë pranuar politikën e integrimit të luftëtarëve të huaj si opsionin më realist për t’i mbajtur ata brenda orbitës së administratës së re.
Megjithatë, për Trumpin çështja është e rëndësishme, aq sa ai ka theksuar se pret që qeveria siriane të bashkëpunojë në parandalimin e një ringjalljeje të të ashtuquajturit Shtet Islamik dhe të marrë përsipër menaxhimin e kampeve dhe qendrave të paraburgimit në Sirinë verilindore.
Çështja, ndër të tjera, është rikthyer në qendër të vëmendjes javët e fundit sepse, sipas deklaratave të ministrit të Brendshëm sirian, dy anëtarë të qelizës së lidhur me sulmin ndaj kishës Mar Elias në Damask vinin nga kampi al-Hol.
Carenzi thekson se “kjo nënvizon se si çështja e kampeve, veçanërisht nevoja për të riatdhesuar banorët e huaj të kampeve dhe për të zhvilluar politika efektive rehabilitimi, është më urgjente se kurrë”.
