Që nga fillimi i korrikut, në të gjithë Serbinë ka vazhduar një aksion mosbindjeje civile dhe një “bllokadë totale e vendit”, e cila organizohet kryesisht nga studentët. Protestat, të cilat filluan në nëntor 2024 pas vdekjes së 16 personave në stacionin e trenit në Novi Sad, ishin prova më serioze për Presidentin Aleksandar Vuçiç.
Policia arreston më shumë se njëqind aktivistë në ditë, por nuk ka qenë në gjendje të shuajë protestat e mbajtura nën sloganin e zgjedhjeve të parakohshme dhe luftës kundër korrupsionit, thuhet në një artikull të medias ruse “The Insider“.
Disa aktivistë u shtruan në spital me fraktura, dhe midis të ndaluarve ka shumë të mitur. Vuçiç akuzon kundërshtarët e tij për “terrorizëm” dhe “minim të rendit kushtetues”, duke injoruar thirrjet për të hetuar përdorimin e forcës nga policia.
Ekspertët besojnë se nuk është aq e lehtë t’i jepet fund mbretërimit trembëdhjetëvjeçar të Vuçiçit. Ndryshe nga viti 2000, kur regjimi i Slobodan Millosheviçit u shemb përballë opozitës kombëtare, Vuçiç duket i qëndrueshëm. Por nga ana tjetër, studentët ende nuk tregojnë shenja tërheqjeje.
Testi më serioz
Ekspertët në Serbi po diskutojnë skenarë të ndryshëm, nga shtypja e protestave dhe intensifikimi i represionit deri te thirrja e zgjedhjeve të parakohshme me pjesëmarrjen e kandidatëve të mbështetur nga protestuesit. Megjithatë, shumë theksojnë se zgjedhjet e parakohshme, një taktikë që Vuçiç e ka përdorur disa herë në të kaluarën për të pohuar dominimin e tij dhe për të shtypur opozitën, nuk janë në interesin e tij këtë herë.
Shkencëtari politik Igor Novakovic, drejtor i kërkimit në Qendrën për Çështje Ndërkombëtare dhe të Sigurisë, tha se lëvizja aktuale është sfida më serioze për Aleksandar Vuçiçin dhe qeverinë e tij. Protestat kanë vazhduar për më shumë se tetë muaj dhe nuk tregojnë shenja të pakësimit, ndryshe nga shumica e valëve të protestave, të cilat zakonisht zbehen pas disa muajsh.
Kërkesat kryesore të protestuesve përmblidhen në respektimin e sundimit të ligjit dhe mbajtjen e zgjedhjeve të parakohshme, megjithëse mbetet e paqartë nëse zgjedhje të tilla do të mbahen.
Protestuesit ende nuk i kanë dorëzuar listat e kandidatëve për zgjedhjet e ardhshme, por disa parti opozitare kanë deklaruar tashmë mbështetjen e tyre të plotë për lëvizjen studentore. “Midis atyre që mund të jenë në krye të një “liste proteste” të tillë është rektori i Universitetit të Beogradit, Vladan Jokić“, tha Novaković.
Dhe në fund të qershorit, Vuçiç akuzoi rektorin për “terrorizëm” dhe “përpjekje për të shkatërruar shtetin”. Disa nga bashkëpunëtorët e presidentit kërkuan hapur arrestimin e Jokiçit.
-Sa rezistent është regjimi i Vuçiçit?
Ekspertët thonë se është ende shumë herët për të supozuar se Aleksandar Vuçiç do ta humbasë këtë betejë. Bojan Klačar, drejtor ekzekutiv i Qendrës për Zgjedhje të Lira dhe Demokraci (CESID), ndau mendimin e tij me Insider.
“Është e qartë se ka pakënaqësi publike, veçanërisht në qytetet më të mëdha si Beogradi dhe Novi Sadi. Megjithatë, Vuçiç ende gëzon mbështetje të fortë nga shtresat më të disiplinuara të elektoratit, pensionistët dhe popullsia nga zonat rurale. Ai mbështetet gjithashtu në një infrastrukturë të fortë partiake“, tha ai.
Lëvizja studentore është bërë një aktor politik më vete dhe tani po i drejtohet më hapur mosbindjes civile. Megjithatë, presioni ende nuk është aq i fortë sa ta detyrojë qeverinë të bëjë lëshime, dhe as nuk ka arritur të përhapet tek publiku i gjerë. Për momentin, studentët janë më të përqendruar në protesta sesa në organizim politik.
“Vuçiç do të preferonte të shpallte zgjedhjet në fund të vitit 2026 ose në fillim të vitit 2027, dhe ai ka arsyet e veta për këtë përfundimin e projektit Expo dhe konsolidimin e pushtetit. Është e mundur që zgjedhjet të caktohen më herët, por vetëm nëse kriza qetësohet”, thotë Klačar.
Kur bëhet fjalë për zgjedhjet e mëparshme, të mbajtura në prill 2022, vëzhguesit vendas dhe ndërkombëtarë raportuan parregullsi të shumta dhe avantazhe të padrejta për Vuçiçin dhe partinë e tij SNS. Këto përfshinin akses joproporcional në media, keqpërdorim të burimeve shtetërore për qëllime politike dhe presion mbi nëpunësit civilë dhe votuesit e varfër.
Shumë analistë besojnë se opozita ka pak shanse reale për të zgjeruar mbështetjen e saj. Regjimi i Vuçiçit përdor taktika të ndryshme për të minuar perspektivat zgjedhore të kundërshtarëve të tij, manipulon datat e zgjedhjeve, përdor ndikimin në institucionet nominalisht të pavarura dhe organizon sjelljen e votuesve nga komunat dhe vendet fqinje.
Përveç medias shtetërore, regjimi kontrollon edhe shumë media private, duke i përdorur ato për të diskredituar kritikët. Frikësimi dhe dhuna kontribuan më tej në dobësimin e përfaqësimit të opozitës në të gjitha nivelet e qeverisjes.
-Gabimi më i madh i viteve 2000
Nenad Canak, një nga udhëheqësit e opozitës demokratike që rrëzoi Slobodan Millosheviçin në vitin 2000, i tha Insider se transformimi i pushtetit në Serbi në vitet e fundit i kujton atij gjithnjë e më shumë regjimet autoritare të Rusisë dhe Bjellorusisë.
“Ndërsa protestat rriten, Vuçiç po e tregon gjithnjë e më shumë fytyrën e tij të vërtetë: Kushtetuta po shkelet, ligjet po injorohen dhe policia po i trajton protestuesit në një mënyrë tipike të regjimeve fashiste. Një vend që sillet kështu tregon se nuk është i interesuar të bashkohet me Bashkimin Evropian dhe botën e civilizuar – po kopjon modelin e diktaturës së Rusisë dhe Bjellorusisë. Kjo duhet të shkaktojë rezistencë masive, sepse qeveria rreh fëmijët dhe u thyen kockat”, thotë Canak, i cili drejtoi Lidhjen e Social Demokratëve të Vojvodinës nga viti 1990 deri në vitin 2022.
Sipas Canak, gjithçka filloi me papërgjegjshmëri dhe korrupsion. Rindërtimi i stacionit hekurudhor u krye në mënyrë të paaftë, gjë që çoi në vdekjen e njerëzve të pafajshëm. Ish-Ministri i Ndërtimit nuk është shfaqur në publik që atëherë. Sipas disa raportimeve, ai iku në Itali ku bleu një vilë.
Canak vëren se, ndryshe nga Millosheviçi, Vuçiçi nuk bën luftëra. Megjithatë, Serbia sot nuk ka opozitë të vërtetë, as media të pavarura, përveç një stacioni të vogël televiziv. Meqenëse lustracioni nuk u krye kurrë, shumë figura nga koha e Millosheviçit janë ende në pushtet. Canak e konsideron këtë një nga gabimet më të mëdha të viteve 2000.
“Sot po shohim të njëjtat fytyra nga koha e Millosheviçit. Ministri aktual i policisë, Ivica Daçiç, ishte zëdhënës i Partisë Socialiste të Serbisë të Millosheviçit, dhe Vuçiç ishte sekretari i përgjithshëm i Partisë Radikale ultranacionaliste të udhëhequr nga krimineli i dënuar i luftës Vojislav Sheshelj. Pra, 25 vjet pas rënies së Millosheviçit, ne ende udhëhiqemi nga i njëjti ekip, njerëz që nuk u lejuan kurrë të afroheshin me politikën. Vendi është në prag të shpërthimit”, shprehet ai.
Megjithatë, Canak beson se skenarët më të këqij mund të shmangen ende.
“Më e keqja mund të parandalohet me një transferim paqësor të pushtetit dhe një transferim të pjesshëm të policisë në anën e demonstruesve. Kjo mund të mos duket realiste tani, por nëse qeveria bie një ditë, lustracioni duhet të jetë hapi i parë, sepse përndryshe vetëm ngjyra e shkopit me të cilin na rrahin do të ndryshojë“, përfundon ai.
