I pyetur muajin e kaluar nëse po planifikonte t’i bashkohej Izraelit në sulmin ndaj Iranit, Presidenti i SHBA-së Donald Trump tha: “Mund ta bëj. Mund të mos e bëj. Askush nuk e di se çfarë do të bëj”.
Ai e la botën të besonte se kishte rënë dakord për një pauzë dyjavore për t’i lejuar Iranit të rifillonte negociatat. Dhe pastaj ai e bombardoi duke i shkatërruar tre centrale bërthamore.
Gjëja më e parashikueshme te Trump është paparashikueshmëria e tij. Ai ndryshon mendje. Ai bie në kundërshtim me veten. Ai është i paqëndrueshëm.
“[Trump] ka krijuar një operacion shumë të centralizuar të hartimit të politikave, ndoshta më i centralizuari, të paktën në fushën e politikës së jashtme, që nga koha e Richard Nixon. Dhe kjo i bën vendimet politike më të varura nga karakteri i Trumpit, preferencat e tij, temperamenti i tij”, thotë Peter Trubowitz, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Shkollën e Ekonomisë në Londër.
Trump e ka vënë këtë në përdorim politik; ai e ka bërë paparashikueshmërinë e tij një aset kyç strategjik dhe politik. Ai e ka ngritur paparashikueshmërinë në statusin e një doktrine. Dhe tani tipari i personalitetit që ai solli në Shtëpinë e Bardhë po nxit politikën e jashtme dhe të sigurisë.
Po ndryshon formën e botës.
Shkencëtarët politikë e quajnë këtë “Teoria e të Çmendurit”, në të cilën një udhëheqës botëror kërkon të bindë kundërshtarin e tij se është i aftë për çdo gjë, për të nxjerrë lëshime. Nëse përdoret me sukses, mund të jetë një formë shtrëngimi dhe Trump beson se po jep dividentë, duke i çuar aleatët e SHBA-së aty ku ai dëshiron.
Por a është kjo një qasje që mund të funksionojë kundër armiqve? Dhe a mund të jetë e meta e saj se, në vend që të jetë një dredhi e projektuar për të mashtruar kundërshtarët, në fakt bazohet në tipare të karakterit të mirë-vendosura dhe të dokumentuara qartë, me efektin që sjellja e tij bëhet më e lehtë për t’u parashikuar?
Sulme, fyerje dhe përqafime
Trump e filloi presidencën e tij të dytë duke përqafuar Presidentin rus Vladimir Putin dhe duke sulmuar aleatët e Amerikës. Ai fyeu Kanadanë duke thënë se ajo duhet të bëhet shteti i 51-të i SHBA-së.
Ai tha se ishte i përgatitur të merrte në konsideratë përdorimin e forcës ushtarake për të aneksuar Groenlandën, një territor autonom i aleatit të Amerikës, Danimarkës. Dhe tha se SHBA-të duhet të rimarrin pronësinë dhe kontrollin e Kanalit të Panamasë.
Neni 5 i Kartës së NATO-s angazhon çdo anëtar të dalë në mbrojtje të të gjithë të tjerëve. Trump e vuri në dyshim angazhimin e Amerikës për këtë. “Mendoj se Neni 5 është për mbështetje në jetë”, deklaroi Ben Wallace, ish-sekretari i mbrojtjes i Britanisë.
Prokurori i Përgjithshëm Konservator Dominic Grieve tha: “Për momentin, aleanca transatlantike ka mbaruar.”
Një seri mesazhesh të rrjedhura zbuluan kulturën e përbuzjes në Shtëpinë e Bardhë të Trump për aleatët evropianë. “Unë ndaj plotësisht urrejtjen tuaj për shpërdoruesit evropianë”, u tha Sekretari i Mbrojtjes i SHBA-së, Pete Hegseth, kolegëve të tij.
Në Mynih më herët këtë vit, zëvendëspresidenti i Trump, JD Vance, tha se SHBA-të nuk do të jenë më garantuese të sigurisë evropiane.
Kjo duket se i ktheu faqen 80 viteve të solidaritetit transatlantik.
“Cilado qoftë mirëkuptimi që këto vende [në Evropë] kanë me Shtetet e Bashkuara, për sigurinë, për çështjet ekonomike apo të tjera, ato tani janë subjekt i negociatave në çdo moment. Ky është një nga mësimet e tij nga negociatat në botën e pasurive të paluajtshme”, thotë Prof Trubowitz.
Qasja e Trump dha fryte. Vetëm katër muaj më parë, Sir Keir Starmer i tha Dhomës së Komunave se Britania do të rriste shpenzimet për mbrojtjen dhe sigurinë nga 2.3% e PBB-së në 2.5%.
Muajin e kaluar, në një samit të NATO-s, kjo shifër ishte rritur në 5%, një rritje e madhe, që tani barazohet me çdo anëtar tjetër të Aleancës.
Parashikueshmëria e paparashikueshmërisë
Trump nuk është presidenti i parë amerikan që përdor një Doktrinë të Paparashikueshmërisë. Në vitin 1968, kur Presidenti i SHBA-së Richard Nixon po përpiqej t’i jepte fund luftës në Vietnam, ai e gjeti armikun e Vietnamit të Veriut të paepur.
“Në një moment, Nixon i tha Këshilltarit të tij për Sigurinë Kombëtare, Henry Kissinger, ‘duhet t’u thuash negociatorëve të Vietnamit të Veriut se Nixon është i çmendur dhe nuk e di çfarë do të bëjë, kështu që më mirë të arrish një marrëveshje përpara se gjërat të çmenden vërtet’. Kjo është teoria e të çmendurit”, thotë Michael Desch, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Notre Dame.
Julie Norman, profesoreshë e politikës në University College London, bie dakort se tani ekziston një Doktrinë e Paparashikueshmërisë.
“Është shumë e vështirë të dish se çfarë po ndodh nga dita në ditë. Dhe kjo ka qenë gjithmonë qasja e Trump”, tha ajo.
Trump e shfrytëzoi me sukses reputacionin e tij për paqëndrueshmëri për të ndryshuar marrëdhënien transatlantike të mbrojtjes. Dhe me sa duket, për ta mbajtur Trumpin në anën e tij, disa udhëheqës evropianë e kanë lajkatuar dhe përçmuar.
Samiti i NATO-s muajin e kaluar në Hagë ishte një ushtrim i një afrimiteti servil. Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Mark Rutte, i kishte dërguar më parë Presidentit Trump (ose “Donald i dashur”) një mesazh me tekst, të cilin Trump e kishte zbuluar.
“Urime dhe faleminderit për veprimin tuaj vendimtar në Iran, ishte vërtet i jashtëzakonshëm”, shkroi ai.
Lidhur me njoftimin e ardhshëm se të gjithë anëtarët e NATO-s kishin rënë dakord të rrisnin shpenzimet e mbrojtjes në 5% të PBB-së, ai vazhdoi: “Ju do të arrini diçka që asnjë president nuk mund ta bënte dot në dekada”.
Kundërshtarët e paprekshëm ndaj sharmit dhe kërcënimeve
Pastaj lind pyetja nëse një Doktrinë e Paparashikueshmërisë apo Teoria e Njeriut të Çmendur mund të funksionojë ndaj kundërshtarëve.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky, një aleat i cili u kritikua ashpër nga Trump dhe Vance në Zyrën Ovale, më vonë pranoi t’u jepte SHBA-ve të drejta fitimprurëse për të shfrytëzuar burimet minerale të Ukrainës.
Nga ana tjetër, Vladimir Putin me sa duket mbetet i paprekshëm ndaj sharmit dhe kërcënimeve të Trump. Të enjten, pas një telefonate, Trump tha se ishte “i zhgënjyer” që Putini nuk ishte gati t’i jepte fund luftës kundër Ukrainës.
Po Irani? Trump i premtoi bazës së tij se do t’i jepte fund përfshirjes amerikane në “luftërat e përjetshme” të Lindjes së Mesme. Vendimi i tij për të goditur objektet bërthamore të Iranit ishte ndoshta zgjedhja më e paparashikueshme politike e mandatit të tij të dytë deri më tani. Pyetja është nëse do të ketë efektin e dëshiruar.
Ish-Sekretari i Jashtëm Britanik, William Hague, ka argumentuar se kjo do të bëjë pikërisht të kundërtën: do ta bëjë Iranin më shumë, jo më pak të ngjarë, të kërkojë të pajiset me armë bërthamore.
“I ranianët do ta ndiejnë me dëshpërim nevojën për mjetin përfundimtar parandalues dhe do ta shohin Sadamin dhe Gadafin si shembuj negativë dhe Kim Jong Unin e Koresë së Veriut si shembullin pozitiv”, tha Prof Desch.
Një humbje besimi në negociata?
Duke parë përpara, paparashikueshmëria mund të mos funksionojë ndaj armiqve, por është e paqartë nëse ndryshimet e fundit që ka sjellë midis aleatëve mund të jenë të qëndrueshme.
Ndonëse është e mundur, ky është një proces i ndërtuar kryesisht mbi impulset. Dhe mund të ketë shqetësim se SHBA-të mund të shihen si një ndërmjetës i pabesueshëm.
“Njerëzit nuk do të duan të bëjnë biznes me SHBA-në nëse nuk i besojnë SHBA-së në negociata, nëse nuk janë të sigurt se SHBA-ja do t’u qëndrojë pranë në çështjet e mbrojtjes dhe sigurisë. Pra, izolimi që shumë në botën e MAGA-s kërkojnë, mendoj se do të kthehet kundër”, argumenton Prof. Norman.
Por, a janë trembur vërtet evropianët nga paparashikueshmëria e Trumpit, duke i detyruar të bëjnë ndryshimin më dramatik në arkitekturën e sigurisë së botës perëndimore që nga fundi i Luftës së Ftohtë?
“Ka kontribuar. Por më thelbësisht, Trump ka zbuluar diçka… Politika në Shtetet e Bashkuara ka ndryshuar. Prioritetet kanë ndryshuar. Për koalicionin MAGA, Kina është një problem më i madh se Rusia. Kjo ndoshta nuk është e vërtetë për evropianët”, thotë Prof. Trubowitz.
Dhe sipas Prof Milani, Trump po përpiqet të konsolidojë pushtetin amerikan në rendin global.
“Është shumë e pamundur që ai të ndryshojë rendin që u vendos pas Luftës së Dytë Botërore. Ai dëshiron të konsolidojë pozicionin e Amerikës në atë rend sepse Kina po sfidon pozicionin e Amerikës në atë rend”, tha ai.
Por e gjithë kjo do të thotë që imperativët e mbrojtjes dhe sigurisë me të cilët përballen SHBA-të dhe Evropa po ndryshojnë.
Aleatët evropianë mund të jenë të kënaqur që nëpërmjet lajkatimeve dhe ndryshimeve reale të politikave, e kanë mbajtur Trumpin gjerësisht në anën tjetër; në fund të fundit, ai riafirmoi angazhimin e tij ndaj Nenit 5 në samitin më të fundit të NATO-s. Por paparashikueshmëria do të thotë që kjo nuk mund të garantohet dhe ata duket se e kanë pranuar se nuk mund të mbështeten më me vetëkënaqësi te SHBA-ja për të respektuar angazhimin e saj historik ndaj mbrojtjes së tyre.
Dhe në këtë kuptim, edhe nëse Doktrina e Paparashikueshmërisë vjen nga një kombinim i zgjedhjes së vetëdijshme dhe tipareve shumë reale të karakterit të Trump, ajo po funksionon, të paktën në disa prej tyre. “BBC”
