Një sekt islamik pak i njohur po kërkon të krijojë shtetin e tij në Shqipëri, i ngjashëm me shtetin e Vatikanit.
Sot në botë ka mbi dy miliardë muslimanë, që përbëjnë afërsisht 1/4 e popullsisë globale. Shumica dërrmuese, 87%-90%, janë myslimanë sunitë, ndërsa pjesa e mbetur prej 10%-13% janë myslimanë shiitë. Këto mund të ndahen më tej në sekte të vogla heterodokse, duke përfshirë ismailitë, alavitët dhe druzët. Një nga sektet më të vogla janë Bektashinjtë, një rend ezoterik sufi që përgjithësisht konsiderohet të jetë nën ombrellën shiite.
Bektashinjtë përbëjnë një përqindje të vogël të popullsisë myslimane; vlerësimet e numrit të përgjithshëm të bektashinjve variojnë gjerësisht nga 7 milionë në 20 milionë .
Pavarësisht numrit të tyre të vogël, bektashinjtë do të formojnë vendin më të ri në botë – një mikroshtet islamik i parë në llojin e tij në Tiranë, kryeqytetin e Shqipërisë.
Origjina dhe ndikimi i bektashizmit
Emri i Urdhrit Bektashi vjen nga Haxhi Bektash Veli, një mistik sufi i shekullit të 13-të. Sistemi i besimit evoloi për t’u bërë një kombinim sinkretik tolerant, humanist i Islamit Shiit, Krishterimit dhe feve para-anatolike. Ajo fitoi rëndësi si feja zyrtare e jeniçerëve, këmbësorisë elitare të Perandorisë Osmane të përbërë nga djem të skllavëruar të krishterë nga Ballkani. Shumë shqiptarë u konvertuan në bektashi, të ndihmuar nga qasja e tij e dobët ndaj ritualeve dhe toleranca fetare.
Pasi Sulltan Mahmudi II shtypi jeniçerët në 1826, ai nisi një goditje në të gjithë perandorinë ndaj besimit. Organizata mbijetoi në Shqipëri dhe në zonat rurale të Anadollit derisa u dëbua nga kjo e fundit në 1925 nga Mustafa Kemal Atatürk, themeluesi laik i Republikës moderne të Turqisë. Selia e besimit u zhvendos në Shqipëri.
Urdhri e gjeti veten të persekutuar edhe një herë pas Luftës së Dytë Botërore, kur komunistët morën pushtetin nën diktatorin Enver Hoxha. Të gjitha fetë u persekutuan nën shtetin e ri ateist, duke e dërguar bektashizmin në ilegalitet. Rënia e komunizmit në vitet 1990 e solli bektashizmin përsëri në dritë dhe përsëri në hiret e mira të publikut.
Kreu i Urdhrit Bektashi, Baba Mondi, pretendon se 50% e popullsisës së Shqipërisë janë bektashiane – totali i vërtetë është rreth 5%. Ajo që nuk diskutohet është popullariteti i përhapur i fesë në Shqipëri, duke pasur marrëdhënie të mira me katolikët, të krishterët ortodoksë dhe myslimanët. Bektashizmi zakonisht mbahet si një simbol i tolerancës fetare dhe veprave të mira të Shqipërisë, shpesh i lavdëruar së bashku me shenjtoren katolike shqiptare Nënë Tereza.
Një pjesë e popullaritetit të tyre buron nga roli i tyre kyç në zhvillimin e nacionalizmit shqiptar në shekujt 19 dhe 20, sipas profesorit Ayfer Karakaya-Stump, një eksperte mbi bektashizmin që punon me Qendrën Kulturore Alevi të Midëest. Mondi shërbeu si oficer në Ushtrinë Popullore Shqiptare për gati një dekadë.
Bektashinjtë janë veçanërisht unikë në mesin e muslimanëve për besimet e tyre të dobëta shoqërore, siç është pranimi i konsumimit të alkoolit. Ata flasin mirë për të gjitha fetë e tjera, kanë një marrëdhënie të mirë me Izraelin, dënojnë çdo dhunë dhe shmangin politikën. Pavarësisht numrit të vogël të adhuruesve të tij, bektashizmi shpesh quhet “feja kombëtare” e vetme e vërtetë e Shqipërisë.
Nuk është çudi, pra, që mbështetësi më i madh për t’u dhënë atyre vendin e tyre është kryeministri shqiptar Edi Rama, një katolik i konvertuar. Ai njoftoi krijimin e planifikuar të shtetit në një fjalim të Kombeve të Bashkuara më 21 shtator 2024.
“Shqipëria mund të jetë një vend i vogël, por i ka dhënë botës shembuj të mirë. E kemi treguar me hebrenjtë, me afganët, i kemi dhënë botës shenjtoren më të re, Nënë Terezën, jeta e së cilës mishëroi dashurinë për njerëzimin, na kujtoi se jo të gjithë mund të bëjmë gjëra të mëdha, por mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe. Ky është parimi që Shqipëria kërkon të transformojë i Qendrës së Rendit Botëror Bektashi, në një shtet sovran brenda Tiranës, si një qendër e re bashkimi dhe tolerance paqësore”, tha ai.
Një lexim më cinik i lëvizjes së Ramës është një përpjekje për të kundërshtuar imazhin e tij të dobët ndërkombëtarisht.
Nëse krijohet, Shteti Sovran i Urdhrit Bektashi do të ishte shteti më i vogël në Botë, duke i marrë kështu titullin Vatikanit.
Bektashinjtë janë gjithashtu të lidhur ngushtë me Alevitët, një grup etno-fetar islamik heterodoks sinkretik, me banim kryesisht në Turqi. Alevitët janë kryesisht Çelebi, të cilët besojnë se Veliu, mistik origjinal bektashi, kishte pasardhës biologjikë, ndërsa bektashinjtë shqiptarë i përkasin degës Babagan, të cilët besojnë se ai ishte beqar. Marrëdhëniet mes të dyjave janë komplekse.
Megjithëse Rama tregoi mbështetjen e tij, të bëhesh vendi i ardhshëm në botë është një çështje e ndërlikuar.
Në vitin 2025, disa territore të konsiderueshme me qeveritë e tyre, ushtrinë dhe shërbimet sociale nuk njihen si shtete. Këto janë pothuajse të gjitha shtetet secesioniste që pretendohen ende nga kombi i tyre amë, si Osetia e Jugut dhe Abkhazia e Veriut në Gjeorgji dhe Transnistria në Moldavi – të cilat gëzojnë mbështetjen e Rusisë. Kosova gëzon njohjen e pjesës më të madhe të botës perëndimore, por ende pretendohet nga Serbia.
Ndërsa përkufizimi i saktë i asaj që e bën një shtet është i ndërlikuar, njohja universale ose pothuajse universale është një provë e mirë lakmusi. Sfida e parë e Shtetit Sovran të Rendit Botëror Bektashi do të jetë fitimi i njohjes së gjerë. Kjo do të jetë një detyrë më e lehtë se vendet e lartpërmendura, pasi territori i saj po ofrohet me dëshirë nga vendi pritës. Gjithashtu ka të ngjarë të gëzojë mbështetjen e superfuqisë më të madhe në botë.
“Jashtëzakonisht i lartë. Nuk e kuptoj pse nuk do ta bëjmë”, u përgjigj kolumnisti dhe eksperti i politikës së jashtme Michael Szanto kur u pyet nëse SHBA do ta njihnin shtetin e ri. “Ata janë një mik shumë i mirë për ne dhe Izraelin. Ata janë një mik shumë i mirë i Evropës gjithashtu. Ata janë një anëtar shumë krenar dhe i lumtur i NATO-s”, tha ai.
Szanto shtoi se Shqipëria madje luftoi kundër ndikimit sovjetik gjatë Luftës së Ftohtë, por vetëm për t’u bërë më izolacioniste.
Një tjetër aleat në baza më të lëkundshme me SHBA-në, Turqia, mund t’i japë njohjen e shumëdëshiruar shtetit bektashi. Megjithëse presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan shihet shpesh si një sunit i vijës së ashpër, ai është nxitur për t’i dhënë grupit liri dhe njohje më të madhe brenda Turqisë, tha Szanto.
Profesori Karakaya-Stump tha se qasja e Turqisë është e vështirë të merret me mend, me dy impulse politike konfliktuale në lojë. Alevitë përbëjnë diku nga 10-20% të Turqisë dhe kryesisht abonohen politikisht ndaj nacionalizmit laik ose majtizmit laik, duke i vënë ata në kundërshtim me nacionalizmin fetar të Erdoganit.
Nga njëra anë, armiqësia e Erdoganit ndaj alevive mund ta shtyjë Turqinë të avokojë kundër një përfaqësuesi të tyre në skenën ndërkombëtare. Por Karakaya-Stump i bëri jehonë një teorie tjetër, se krijimi i një shteti bektashi mund të ishte një mënyrë për të zgjeruar ndikimin e Ankarasë në Ballkan.
Karakaya-Stump tha se “Qeveria turke, në politikën e saj të jashtme kundrejt Ballkanit, thekson të kaluarën turke të Ballkanit. Ata po përpiqen t’i përvetësojnë këto vende historike bektashiane si një trashëgimi turke, osmane”.
Megjithatë, shteti bektashi mund të ushtrojë ndikimin e tij në një mënyrë tjetër që është shprehur nga disa analistë. Alevitët kanë gjetur një shkak simpatik në gjendjen e vështirë të alavitëve sirianë, një tjetër grup heterodoks islamik që i nënshtrohet persekutimit nga shumica sunite. Pas rënies së qeverisë së Asadit më 8 dhjetor, popullsia i është nënshtruar persekutimit dhe pogromeve, të tilla si vrasjet masive në mars.
Turqia është mbështetësi më i madh i qeverisë së re.
Vetëm shtetet mund të sjellin një shtet tjetër përpara Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, duke i bërë disa të spekulojnë se shteti bektashi mund të ngrejë një rast të abuzimit të të drejtave të njeriut kundër Damaskut.
Beteja për njohje ka të ngjarë të vendoset në botën myslimane, me fuqi të tjera të mëdha myslimane, duke përfshirë Pakistanin dhe Arabinë Saudite, që luajnë një rol kyç. Irani, i cili mund ta kundërshtojë vendin për arsye fetare, thjesht mund të injorohet fare.
Sipas Szanto, SHBA-së “ndoshta nuk i intereson nëse Irani e kundërshton atë. Por nëse lojtarët kryesorë në botën myslimane, madje edhe nga Pakistani … dhe figurat kryesore në botën myslimane që janë figura pozitive në mënyrë të arsyeshme kryesore, nuk e kundërshtojnë këtë, sigurisht që nuk e kuptoj pse ne do ta kundërshtonim atë kur po sponsorizohet nga një vend që është shumë miqësor me Shtetet e Bashkuara dhe me NATO-n.”
Szanto nuk pranoi shqetësimet se shteti i vogël mund të bëhej një parajsë fiskale ose mjet për pastrimin e parave. Ai argumentoi se interesat e biznesit do ta shihnin manipulimin e një grupi fetar si një rrezik shumë të madh.
“Nëse plani i tyre për t’u njohur në OKB do të ishte i suksesshëm, ai nuk do të ishte një kanal i zbatueshëm për pastrimin e parave apo një parajsë fiskale, sepse do të rregullohej shumë lehtë nga ekonomitë e mëdha në mbarë botën. Dhe me këtë dua të them kryesisht legjislacionin dhe më pas edhe veprimet ekzekutive,” shtoi Szanto.
Szanto përshkroi një mënyrë në të cilën bektashinjtë mund të ushtronin ndikim të madh, megjithëse ata përbëjnë vetëm një pjesë të vogël të muslimanëve, duke i krahasuar me lëvizjen e jezuitëve katolikë ose Chabad brenda judaizmit ortodoks. Në të dyja rastet, grupi i vogël ushtron ndikim shumë më të madh përtej numrit të tyre, me shumë jo-katolikë që shkojnë në shkolla jezuite për një arsimim të mirë. Shteti bektashi mund të ushtronte një lloj ndikimi të ngjashëm.
“Mendoj se edhe muslimanët që mund të mos duan të pranojnë mësimet fetare të këtij grupi mund të frymëzohen ende nga aspektet pozitive, paqësore, multi-konfesionale, ideja e kalimit të ndarjes midis feve të ndryshme dhe përqafimi i kulturave dhe feve të ndryshme,” argumentoi ai.
