Shkruan: Nehat Hyseni
Mosnjohja nga Serbia e diplomave të lëshuara nga institucionet arsimore të Republikës së Kosovës përbën një nga format më të qëndrueshme dhe sistematike të diskriminimit institucional ndaj shqiptarëve në Luginën e Preshevës. Kjo praktikë nuk është thjesht një problem teknik apo administrativ, por një politikë e mirëfilltë shtetërore me pasoja të drejtpërdrejta në jetën profesionale, sociale dhe ekonomike të qytetarëve shqiptarë.
Pas vitit 1999, e veçanërisht pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës në vitin 2008, mijëra të rinj shqiptarë nga Presheva, Bujanoci dhe Medvegja u arsimuan në universitetet publike dhe private të Kosovës. Megjithatë, kthimi i tyre në vendlindje u shoqërua me një pengesë të pakapërcyeshme: refuzimin e institucioneve shtetërore serbe për të njohur diplomat e tyre universitare.
Procedurat e ashtuquajtura të “nostrifikimit” të diplomave janë shndërruar në një mekanizëm bllokues dhe diskriminues. Ato karakterizohen nga afate të gjata, kosto të larta financiare dhe kritere arbitrare, të cilat, në praktikë, e bëjnë njohjen e diplomave pothuajse të pamundur. Në shumë raste, aplikimet zvarriten me vite të tëra ose refuzohen pa arsyetime të qarta ligjore.
Ky trajtim selektiv bie ndesh me parimet themelore të barazisë dhe të mosdiskriminimit, të garantuara nga Kushtetuta e Republikës së Serbisë dhe nga konventat ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, të cilat Serbia i ka ratifikuar. Ndërkohë, diplomat e universiteteve të Serbisë njihen automatikisht në Kosovë, pa procedura shtesë dhe pa barriera administrative, çka e thellon më tej pabarazinë dhe asimetrinë institucionale.
Mosnjohja e diplomave ka pasoja të rënda shoqërore dhe ekonomike. Të rinjtë e arsimuar shqiptarë mbeten të papunë ose detyrohen të punojnë në sektorë që nuk kanë lidhje me profesionin e tyre. Shumë prej tyre, përballë mungesës së perspektivës, zgjedhin emigrimin drejt Kosovës apo vendeve të Bashkimit Evropian, duke kontribuar në zbrazjen e mëtejshme demografike të Luginës së Preshevës.
Kjo politikë diskriminuese ndikon drejtpërdrejt edhe në institucionet lokale. Administrata publike, arsimi dhe shëndetësia në komunat me shumicë shqiptare vuajnë nga mungesa e kuadrove profesionale, jo për shkak të mungesës së të rinjve të kualifikuar, por për shkak të refuzimit institucional për t’i pranuar ata.
Në këtë kontekst, mosnjohja e diplomave shndërrohet në një mjet të heshtur, por shumë efektiv, për të kufizuar avancimin profesional të shqiptarëve dhe për të penguar ndërtimin e një elite intelektuale vendore. Kjo situatë krijon një rreth vicioz të margjinalizimit shoqëror dhe ekonomik, duke e bërë integrimin real të shqiptarëve në sistemin shtetëror serb praktikisht të pamundur.
Edhe përpjekjet sporadike për ta zgjidhur këtë problem përmes dialogut politik ose marrëveshjeve teknike kanë mbetur kryesisht në nivel deklarativ. Deri më sot, nuk ekziston një mekanizëm funksional dhe i drejtë për njohjen reciproke të diplomave ndërmjet Serbisë dhe Kosovës, pavarësisht ndërmjetësimit të Bashkimit Evropian dhe angazhimeve të deklaruara nga të dyja palët.
Në këtë mënyrë, mosnjohja e diplomave nga Kosova nuk është vetëm një shkelje e të drejtës për arsim dhe punë, por edhe një formë e diskriminimit etnik të institucionalizuar. Ajo shërben si instrument për dobësimin e pranisë shqiptare në Luginën e Preshevës dhe për pengimin e zhvillimit të saj afatgjatë.
