Ai erdhi, bombardoi, përfundoi luftën, ose kështu dëshiron presidenti Donald Trump që bota të besojë. Dy ditë pasi një flotë bombarduesish amerikanë të fshehtë goditi thellë nëpër objekte bërthamore iraniane, zoti Trump njoftoi një armëpushim “të plotë dhe të gjithanshëm” në luftën midis Izraelit dhe Iranit.
“Dëshiroj të uroj të dy vendet, Izraelin dhe Iranin, për Durimin, Guximin dhe Inteligjencën për të përfunduar atë që duhet të quhet ‘LUFTA 12-DITORE’,” shkroi ai në faqen e tij Truth Social.
Raportet thanë se zoti Trump kishte siguruar së pari miratimin e Izraelit për armëpushimin, pastaj i dërgoi propozimin Iranit përmes ndërmjetësve nga Katari. Trump tha se Irani do të ndalonte armiqësitë i pari, dhe Izraeli 12 orë më vonë. Secila palë “do të mbetet PAQËSORE dhe ME RESPEKT,” shpjegoi ai. Më vonë i tha NBC News se priste që armëpushimi të zgjaste “përgjithmonë”.
Aksionet u rritën dhe çmimet e naftës ranë ndërsa ministri i jashtëm iranian tha se nuk kishte marrëveshje formale, por se Irani do të ndalonte nëse Izraeli ndalonte. Por kur afati përfundoi, u raportua një valë e hershme raketash iraniane që vrau tre persona në jug të Izraelit, në atë që shpresohet të ketë qenë një sulm i fundit sfidues.
Ky njoftim është pjesë e fundit e një serie kthesash befasuese që nga kur Izraeli nisi një sulm surprizë ndaj Iranit më 13 qershor. Avionët dhe njësitë e inteligjencës izraelite eliminuan shumë nga sistemet e mbrojtjes ajrore iraniane, vranë shkencëtarë bërthamorë dhe gjeneralë, dhe nisën të shkatërrojnë një program bërthamor të shpërndarë gjerësisht që e kishte çuar Iranin në pragun e përfitimit të bombave bërthamore.
Amerika ndërhyri më 22 qershor me operacionin “Çekiçi i Mesnatës”. Bombardues B-2 realizuan një mision 37-orësh nga Misuri, duke hedhur 14 bomba GBU-57 “Massive Ordnance Penetrator” (MOP) mbi vendet e pasurimit të uraniumit në Natanz dhe veçanërisht në Fordow. Ndoshta edhe 30 raketa Tomahawk të lëshuara nga nëndetëset goditën një kompleks objektesh bërthamore në Isfahan.
Irani iu përgjigj ditën tjetër me një hakmarrje simbolike, duke lëshuar 14 raketa—një për secilën bombë MOP amerikane në bazën ajrore amerikane në al-Udeid të Katarit. Të gjitha, përveç një rakete, u kapën dhe, falë paralajmërimit të hershëm të Iranit, askush nuk u lëndua, postoi presidenti. Dy orë më pas ai shpalli armëpushimin.
J.D. Vance, nënpresidenti, i cili ishte në një studio të Fox News kur zoti Trump bëri njoftimin tha se sulmi amerikan kishte arritur objektivat e tij. “Ne dimë që ata nuk mund të ndërtojnë një armë bërthamore”. Ai pretendoi se rezervat e uraniumit të pasuruar të Iranit ishin ndoshta shkatërruar nga sulmet.
Tani mbi rajonin qëndrojnë tre pyetje: a do të mbajë armëpushimi; a do të ketë një marrëveshje diplomatike pasuese për të kufizuar programin bërthamor të Iranit; dhe a do të bëhet Lindja e Mesme më e qëndrueshme pas luftës?
Të fillojmë me armëpushimin. As Izraeli dhe as Irani nuk kanë konfirmuar formalisht ndalimin e konfliktit, por të dy kanë arsye të forta për të ndaluar luftën. Regjimi teokratik iranian prej kohësh ka thirrur “Vdekje Amerikës”, por ka kërkuar prej dekadash të shmangë një përballje të drejtpërdrejtë me superfuqinë, duke preferuar të mbështetet në milici proxy dhe diplomaci të herëpashershme. Ai është jopopullor në vend, forcat e tij të armatosura duken të pafuqishme ndaj Izraelit, dhe aleatët e tij në rajon janë dobësuar. Me hyrjen e Amerikës në luftë, Irani mund të preferojë tani të shërojë plagët.
Sa për Izraelin, është pak e mundur që Binyamin Netanyahu, kryeministri, të sfidojë Donald Trump pas lavdërimeve që i bëri ndërhyrjes së tij historike ushtarake. Për më tepër, burime ushtarake izraelite besojnë se kanë shkatërruar pothuajse të gjitha objektivat në listën e tyre. Madje disa sugjerojnë se Izraeli mund të shpallë fitoren dhe të ndalojë sulmet ndaj Iranit, edhe pa një armëpushim zyrtar. Netanyahu tani mund të ndjejë se ka arritur një fitore historike që përcakton trashëgiminë e tij kundër armikut kryesor të Izraelit.
Nga ana tjetër, Trump nuk do që lufta të zgjasë, pasi u ka dhënë amerikanëve siguri se nuk po i fus në një tjetër “luftë të pafundme” si ato në Irak dhe Afganistan, që i ka denoncuar prej kohësh.
Sa i përket programit bërthamor, Irani nuk do të harrojë teknologjinë që ka zotëruar. I poshtëruar dhe i mbushur me mllef, udhëheqësi suprem, Ajatollah Ali Khamenei, mund të vendosë ende se regjimi i tij ka nevojë për armë bërthamore për mbijetesë. Edhe nëse shumica e objekteve janë shkatërruar, programi mund të rifillojë fshehurazi. Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA) thotë se nuk e di vendndodhjen e rezervave zyrtare të Iranit prej 400 kg uraniumi të pasuruar në nivel të lartë (HEU), me pastërti 60%. Nëse Irani ka fshehur centrifuga pasurimi, ai mund të prodhojë material bërthamor për armë (zakonisht 90%) mjaft shpejt — sa për dhjetë bomba.
Një marrëveshje bërthamore e nënshkruar nga Presidenti Barack Obama në vitin 2015 i lejoi Iranit një program të kufizuar pasurimi uraniumi, nën inspektime ndërkombëtare. Qëllimi ishte ta mbante Iranin rreth një vit larg nga aftësia për të prodhuar mjaftueshëm material për një bombë.
Presidenti Trump e anuloi marrëveshjen gjatë mandatit të tij të parë dhe, në prag të sulmit izraelit, mendohej se Irani ishte vetëm disa ditë ose javë larg nga ajo që quhet “dalje nga marrëveshja” (breakout). Frika u shtua nga raportet e inteligjencës që thoshin se Irani kishte filluar punën për të përshpejtuar prodhimin e një koka bërthamore të përshtatshme për raketë.
Në negociatat e fundit me Iranin, Trump ka kërkuar diçka më afër “pasurimit zero”. I dërguari i tij i posaçëm, Steve Witkoff, ka propozuar një marrëveshje që i ruan nderin Iranit, duke i lejuar pasurimin e uraniumit në kuadër të një konsorciumi rajonal jashtë territorit iranian. Nuk është ende e qartë nëse kjo marrëveshje mbetet në tryezë, apo nëse Izraeli dhe Irani do ta pranonin atë.
Së fundmi, çështja më e gjerë ka të bëjë me stabilitetin rajonal dhe nëse ai mund të arrihet për aq kohë sa mullahët revolucionarë qëndrojnë në pushtet në Teheran. Nëse Izraeli zbulon një program bërthamor të fshehtë, ai do të ndihet i detyruar të kthehet me ose pa ndihmën amerikane. Ai do të kërkojë gjithashtu kufizime për armët konvencionale të Iranit dhe për mbështetjen që ky vend u jep milicive, pas më shumë se një viti luftimesh kundër aleatëve dhe proxy-ve të regjimit dhe përballjes me raketa nga Irani, Libani dhe Jemeni.
Disa në Izrael dhe Amerikë besojnë se qetësia mund të garantohet vetëm me rrëzimin e Ajatollah Khamenei-t. Më 23 qershor, Izraeli u përpoq të dobësonte instrumentet e shtypjes së regjimit duke bombarduar burgun famëkeq Evin dhe selinë e milicisë Basij, që ka shtypur protestat kundër regjimit. Megjithatë, iranianët nuk iu përgjigjën thirrjeve të Izraelit për t’u ngritur kundër mullahëve pleq. Kjo ishte gjithnjë një ide e pashpresë për sa kohë që bombat binin.
Por nëse luftimet ndalojnë, dhe iranianët fillojnë të kuptojnë koston e gabimeve të ajatollahut, mund të ketë ende një reagim të brendshëm. Deri atëherë, Izraeli dhe aleatët arabë do të dëshirojnë që Amerika të vazhdojë të garantojë sigurinë në rajon.
Me Operacionin “Midnight Hammer”, Amerika demonstroi rolin e saj të pazëvendësueshëm. Por shumë vetë në administratën Trump dëshirojnë që Amerika të tërhiqet nga roli i “policit të botës” ose të paktën të përqendrojë burimet e saj në Paqësor për të përmbajtur Kinën.
J.D. Vance, një zë i rëndësishëm mes këtyre që njihen si “përmbajtës”, tha se natyra e regjimit të Iranit është çështje që u takon vetë iranianëve ta vendosin. Por shtoi: “Nëse Irani është i dëshpëruar të ndërtojë një armë bërthamore në të ardhmen, atëherë do t’i duhet të përballet me një ushtri amerikane shumë, shumë të fuqishme.”
Një ndërhyrje dramatike e ndjekur nga një armëpushim po aq dramatike nuk përbën (të paktën ende) një arsye për paqe të qëndrueshme./ The Economist
